Zbliża się kolejne lato, a wraz z nim upały. W tym artykule przyjrzymy się bliżej rekordom temperatury w Polsce – tym historycznym, nieoficjalnym i współczesnym. Sprawdzimy, jakich zmian możemy spodziewać się w kolejnych latach oraz jakie środki ostrożności warto wdrożyć, aby bezpiecznie przetrwać gorące dni.
Najwyższy rekord temperatury w Polsce – oficjalny i nieoficjalny
Rekordem temperatury w Polsce uznawanym przez Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej (IMGW) został zarejestrowany 29 lipca 1921 roku w Prószkowie koło Opola i wynosił 40,2°C.
Ten dzień był wyjątkowo gorący także w wielu innych miejscowościach, zwłaszcza w takich jak:
- Zbiersk – maks. temperatura 40,0 °C (wynik plasuje się na drugiej pozycji oficjalnych rekordów Polski),
- Pętkowo – maks. temperatura 39,6 °C,
- Poznań – maks. temperatura 38,7 °C.
1921 r. przeszedł do historii jako lato z największą liczbą upałów. Według definicji przyjętej w Polsce upał to stan meteorologiczny, w którym temperatura powietrza przy ziemi przekracza 30 °C.
Warto dodać, że według nieoficjalnych informacji rekord temperatury w Polsce wynosi 40,5°C i padł 20 sierpnia 1943 roku w Ścinawie (województwo dolnośląskie). Jednak nie jest uznawany przez IMGW, ponieważ:
- Pomiar nie został poparty odpowiednią dokumentacją. Pochodzi z okresu II wojny światowej, a w tym czasie wiele danych meteorologicznych nie było odpowiednio dokumentowanych albo zostało utraconych.
- Brak pewności co do spełnienia standardów pomiarowych. Warunki, które powinien spełniać pomiar, to pomiar w cieniu, na odpowiedniej wysokości nad gruntem oraz przy użyciu prawidłowo skalibrowanego sprzętu.
- Brak potwierdzenia przez inne stacje. Rekordowo wysokie temperatury zwykle znajdują potwierdzenie w wynikach zanotowanych przez pobliskie stacje. W Ścinawie tego zabrakło.
Rekordy ciepła w Polsce w XXI w.
Jeśli chodzi o rekord klimatyczny w Polsce w XXI w., to padł on w dolnośląskiej wsi Ceber 8 sierpnia 2015 roku i wyniósł 39,0 °C.
Drugie miejsca zajęła miejscowość Silniczka (województwo łódzkie), w której 08 sierpnia 2013 roku zanotowano temperaturę 38,9 °C.
Najniższy rekord temperatury w Polsce
Jeśli chodzi o najniższą temperaturę, jaką kiedykolwiek odnotowano w Polsce, to rekord padł niedawno, ponieważ 17 lutego 2025. Doszło do tego w Litworowym Kotle w Tatrach Zachodnich, gdzie temperatura wyniosła -41,1 °C.
Kolejne pozycje na liście zajmują:
- Siedlce – -41,0 °C w dniu 11 stycznia 1940 r.,
- Żywiec – -40,6 °C, 10 lutego 1929 r.,
- Olkusz – -40,4 °C, 10 lutego 1929 r..
Dzień 10 lutego 1929 r. przewija się na liście najniższych zarejestrowanych temperatur jeszcze kilka razy. Zima 1928/1929 przeszła do historii jako zima stulecia, a na 10 lutego przypadł szczyt mrozów.
Ekstremalnie ciepłe lata coraz częstsze
Liczba upalnych dni wzrasta, a rekordowo ciepłe lata zdarzają się coraz częściej. Zdaniem naukowców tendencja ta będzie się utrzymywać.
W wybranych miastach Polski zaobserwowano znaczny wzrost liczby dni upalnych w porównaniu dwóch dekad: 1981-1990 oraz 2011-2020. Przykładowe dane:
- Wrocław – wzrost z 56 do 174 dni upalnych,
- Kraków – wzrost z 45 do 136,
- Szczecin – wzrost z 45 do 92,
- Białystok – wzrost z 14 do 64,
- Suwałki – wzrost z 12 do 54.
Potwierdzają to dane zgromadzone przez IMGW dotyczące średniej temperatury letniej na przestrzeni ostatnich dekad.
Tendencja ta dotyczy nie tylko Polski, ponieważ według Raportu Europejskiej Agencji Środowiskowej (EEA) rok 2023 był najcieplejszym w historii pomiarów. Co więcej, wzrost średniej temperatury globalnej pomiędzy lutym 2023 a styczniem 2024 roku przekroczył 1,5 st. Celsjusza.
Najwięcej dni upalnych występuje w miesiącach letnich – lipcu i sierpniu.
Zobacz także: Hipertermia – Jak radzić sobie z przegrzaniem organizmu
Minimalne rekordy temperatur w Polsce coraz rzadsze
Czy pod względem niskich temperatur także możemy spodziewać się nowych rekordów? Raczej nie. Wprawdzie wynik z Litworowego Kotła jest nowy, ale dotyczy miejsca zlokalizowanego w wysokich górach. Pozostałe dziesięć rekordów pochodzi z XX, a nawet XIX w.
Co więcej, średnia temperatura zimą w ostatnich dekadach nie spada, a nawet wzrasta.
Wysokie temperatury a zdrowie
Upały mają negatywny wpływ na zdrowie i samopoczucie, a osobami szczególnie narażonymi na nie są seniorzy, dzieci oraz osoby zmagające się z niektórymi chorobami przewlekłymi.
Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) wysokie temperatury mogą nasilać objawy schorzeń układu krążenia i oddechowego. W upalne dni wzrasta ryzyko:
- zawału serca,
- udaru mózgu,
- zaostrzeń astmy i przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP).
Upały wpływają również na zdrowie psychiczne, ponieważ powodują:
- zwiększenie poziomu stresu i lęku,
- pogorszenia nastroju,
- zaburzenia snu.
Według badań przeprowadzonych w latach 2000–2019 każdego roku dochodzi do około 489 000 zgonów związanych z upałami. 45% z nich ma miejsce w Azji, a 36% w Europie.
W 2022 r. w samej Europie odnotowano 61 672 zgony spowodowane wysokimi temperaturami powietrza.
Jak chronić zdrowie podczas rekordowych temperatur
Najważniejsze zasady, których należy przestrzegać podczas upału to:
- unikanie przebywania na słońcu,
- picie dużej ilości wody (najlepiej letniej, a nie mocno schłodzonej),
- unikanie alkoholu (odwadnia organizm),
- noszenie lekkiej, przewiewnej odzieży,
- noszenie nakrycia głowy,
- stosowanie kremów z filtrem SPF, w celu uniknięcia poparzenia skóry,
- korzystanie z klimatyzowanych pomieszczeń,
- używanie rolet i żaluzji, zwłaszcza w przypadku braku klimatyzacji.
- kontrolowanie stanu zdrowia osób starszych i chorych.
Jeśli chodzi o klimatyzację, to warto pamiętać, że bardzo dobre efekty zapewniają zarówno klimatyzatory split, jak i klimatyzatory przenośne. Te drugie można zamontować niemal wszędzie.
Nie polecamy natomiast klimatyzerów – nie obniżają temperatury rzeczywistej, tylko odczuwalną, a dodatkowo podnoszą wilgotność powietrza. Lepszy będzie już wiatrak, który nie ma skutków ubocznych.
Rekordowe temperatury w Polsce a środowisko
- Ekstremalne zjawiska pogodowe
Coraz silniejsze i dłuższe upały są związane z innymi niepożądanymi zjawiskami pogodowymi, takimi jak burze i susze. Spada zasób wód podziemnych oraz dochodzi do wysychania jezior i rzek.
- Spadek zasobów wodnych
Wysokie temperatury przyspieszają parowanie wód powierzchniowych.
- Zmiany w ekosystemie
Coraz wyższe temperatury sprawiają, że w Polsce pojawiają się gatunki roślin i zwierząt preferujących ciepły klimat. Jako przykład można tu podać ambrozję, czyli silnie alergizującą roślinę z południa albo ptaka żołnę, dawniej rzadko spotykanego w Polsce, dziś gniazdującego regularnie np. w Małopolsce.
Problem stanowią główne gatunki inwazyjne, np. rak pręgowany, który zagraża populacji raka szlachetnego.
Ponadto wiele roślin zaczyna wcześniej kwitnąć i owocować, natomiast okres wegetacji ulega wydłużeniu.
Jak chronić się przed mrozem?
Chociaż niskie rekordy temperatur w Polsce raczej nam nie grożą, to zimy nadal bywają mroźne. Warto zatem przypomnieć, jakich zasad należy wówczas przestrzegać. Najważniejsze to:
- ograniczenie przebywania na zewnątrz,
- noszenie ciepłego ubrania, najlepiej kilku warstw,
- noszenie nakrycia głowy,
- stosowanie tłustych kremów, które chronią skórę przed wysuszeniem,
- unikanie picia i jedzenia gorących rzeczy tuż przed wyjściem,
- jedzenie ciepłego śniadania.
Źródła:
- W tym dziwnym miejscu padł polski rekord ciepła. Odnotowano aż 40 stopni. Poznaj jego tajemnicę, twojapogoda.pl.
- Rekordy temperatury w Polsce, meteomodel.pl.
- Ciepło i zdrowie, who.int.
- Fale upałów, who.int.
- Klimat Polski, imgw.pl.
- Upalnych dni w Polsce przybywa w zastraszającym tempie. „Miasta zmieniają się w wielkie piekarniki”, twojapogoda.pl.
- Ekspert: padł rekord temperatury minimalnej w Polsce; odpowiedzialne specyficzne położenie stacji, naukawpolsce.pl.
- Zmiana klimatu w Polsce na mapkach, naukaoklimacie.pl/.
