Zanieczyszczenia powietrza. Co warto o nich wiedzieć

Zanieczyszczenia obecne w powietrzu stanowią przyczynę przynajmniej 1 na 10 zgonów. Jednak czy wszystkie są tak samo szkodliwe?

Nie i wbrew pozorom działania człowieka nie są jedynym źródłem zanieczyszczeń. Oto kilka faktów na temat niepożądanych składników powietrza, które warto znać.

W skrócie

• Zanieczyszczenia powietrza możemy podzielić między innymi pod względem pochodzenia. Wyróżniamy wówczas zanieczyszczenia ze źródeł naturalnych oraz związanych z działalnością człowieka.
• Popularne zanieczyszczenia obecne w powietrzu to pył zawieszony, tlenki azotu, tlenki siarki, tlenki węgla, ozon.
• Do źródeł zanieczyszczeń związanych z działalnością człowieka zaliczamy ogrzewanie budynków, transport, przemysł i rolnictwo.

Zanieczyszczenia powietrza. Co to jest?

Według najprostszej definicji zanieczyszczenia powietrza to wszelkie substancje, które spełniają jeden z dwóch warunków:

• są obecne w atmosferze, chociaż nie stanowią jej naturalnego składnika,
• występują w atmosferze w stężeniu wyższym niż naturalne.

Rodzaje zanieczyszczeń powietrza

Zanieczyszczenia powietrza możemy podzielić pod względem:

• Pochodzenia – wyróżniamy wówczas zanieczyszczenia pochodzenia naturalnego oraz antropogenicznego (związanego z działalnością człowieka).
• Postaci – w atmosferze występują zanieczyszczenia stałe i gazowe. Stałe zanieczyszczenia powietrza to m.in. pyły zawieszone, pyłki roślinne lub pył wulkaniczny. Przykładami zanieczyszczeń gazowych są natomiast lotne związki organiczne, tlenki siarki i tlenki azotu.
• Sposobu powstania – mówimy wówczas o zanieczyszczeniach pierwotnych oraz wtórnych. Te pierwsze trafiają do atmosfery bezpośrednio na skutek np. spalania paliw lub pożarów, natomiast drugie powstają w wyniku przemian fizycznych i chemicznych zanieczyszczeń pierwotnych.

Źródła zanieczyszczeń powietrza

Zgodnie z podziałem uwzględniającym pochodzenie zanieczyszczeń możemy podzielić ich źródła na naturalne i antropologiczne.

Naturalne źródła zanieczyszczeń

Naturalne przyczyny zanieczyszczeń powietrza to:

• Wybuchy wulkanów – stanowią źródło popiołów i gazów, takich jak dwutlenek węgla, dwutlenek siarki i siarkowodór.
• Erozja gleb i skał – na skutek niej powstają pyły.
• Bagna – opary bagienne zawierają metan, siarkowodór, dwutlenek węgla i amoniak.
• Pożary lasów, sawann i stepów – powodują emisję tlenku i dwutlenku węgla oraz pyłu.
• Gejzery – wytwarzają siarkowodór, a także arsen i inne metale ciężkie.
• Burze piaskowe – zanieczyszczają powietrze pyłem.
• Rośliny – źródło pyłków.
• Grzyby – wytarzają zarodniki.
• Bakterie i inne mikroorganizmy – emitują metan, a jednocześnie same stanowią zanieczyszczenie powietrza.
• Wyładowania atmosferyczne – w ich wyniku powstają tlenki azotu.

---

Szukasz skutecznego sposobu na zanieczyszczenia powietrza? Zobacz ranking oczyszczaczy:

Zanieczyszczenia powietrza pochodzenia antropogenicznego

Źródła zanieczyszczeń pochodzenia antropogenicznego – czyli związane z działalnością człowieka, to:

• domowe piece i kotły grzewcze,
• transport,
• zakłady przemysłowe (w tym przemysł energetyczny),
• gospodarstwa rolne,
• utylizacja i składowanie odpadów,
• wyroby tytoniowe.

Generują one:

• pyły zawieszone,
• tlenki siarki,
• tlenki azotu,
• tlenki węgla,
• węglowodory,
• lotne związki organiczne,
• metale ciężkie.

Zanieczyszczenia pierwotne i wtórne

Zanieczyszczenia powietrza możemy również podzielić na pierwotne i wtórne. Te pierwsze występują w takiej postaci, w jakiej zostały uwolnione to atmosfery. Można tutaj wymienić na przykład pyły zawieszone, tlenki siarki i azotu.

Zanieczyszczenia wtórne powstają w wyniku przemian fizycznych i chemicznych, którym ulegają zanieczyszczenia pierwotne. Jako przykład można wskazać składniki smogu fotochemicznego, które są wytwarzane przy wysokiej emisji węglowodorów, tlenków azotu i tlenków węgla, połączonej z wysoką temperaturą i promieniowaniem UV.

Zanieczyszczenia wtórne to:

• ozon (O₃),
• nadtlenek wodoru (H₂O₂),
• azotan nadtlenku acetylu (PAN, C₂H₃NO₅),
• formaldehyd (aldehyd mrówkowy, HCHO),
• acetaldehyd (aldehyd octowy, 3CHO).

Co najbardziej zanieczyszcza powietrza?

W Polsce za główne źródło zanieczyszczeń uznawane są domowe piece grzewcze. Stanowią one najważniejsze źródło pyłów zawieszonych i wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych, w benzo(a)pirenu.

Oczywiście nie wszystkie metody ogrzewania wytwarzają tyle samo zanieczyszczeń. Pyły zawieszone trafiają do atmosfery przede wszystkim z pieców na węgiel i drewno.

Warto jednak zauważyć, że w przypadku tlenków azotu pierwszym źródłem są środki transportu, a w szczególności samochody osobowe. Transport odpowiada za 35,45% tlenków azotu trafiających do powietrza.

---

Chcesz usunąć zanieczyszczenia powietrza z domu? Zobacz najlepsze oczyszczacze powietrza:

---

Skutki zanieczyszczeń powietrza

Obecność poszczególnych zanieczyszczeń w powietrzu ma różne skutki. Możemy wyróżniać wśród nich:

• Rozwój chorób u człowieka, w tym nowotworów, a także nasilenie schorzeń przewlekłych, np. astmy.
• Rozwój i zaostrzenie chorób u zwierząt, m.in. uszkodzenie komory serca.
• Choroby roślin, w tym zaburzenie fotosyntezy i osłabienie wzrostu.
• Kwaśne deszcze, powodujące m.in. wymieranie ryb wrażliwych na zmianę pH wody.

Zazwyczaj niskie stężenie nie powoduje negatywnych skutków, natomiast wysokie już tak. Ponadto istotne znaczenie ma czas trwania ekspozycji na zanieczyszczone powietrze.

Najbardziej niebezpieczne zanieczyszczenia powietrza

Do szkodliwych zanieczyszczeń powietrza należą:

• Pyły zawieszone – sprzyjają rozwojowi nowotworów, chorób układu krążenia i układu oddechowego.
• Tlenki azotu – podrażniają układ oddechowych, wpływają na spadek odporności, zwiększają ryzyko rozwoju nowotworów i chorób układu krwionośnego.
• Dwutlenek siarki – powoduje trudności z oddychaniem i uszkodzenie układu oddechowego.
• Formaldehyd – jeden z lotnych związków organicznych. Jest związkiem rakotwróczym, a ponadto podrażnia drogi oddechowe i skórę.
• Benzo(a)piren – jeden z wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych. Jest silnie toksyczny i rakotwórczy.
• Ozon – składnik smogu fotochemicznego. W wysokich stężenia powoduje m.in choroby dróg oddechowych, bóle głowy i stany zapalne oczu.

Jak się chronić przed zanieczyszczeniami powietrza?

W ograniczeniu ekspozycji na zanieczyszczenia pomogą:

• Oczyszczacze powietrza – urządzenie wyposażone w filtr HEPA oraz filtr węglowy usuwa z niemal 100% groźnych zanieczyszczeń. Wybierając oczyszczacz, warto zwrócić uwagę także na takie cechy jak wydajność, głośność pracy, koszty użytkowania czy obecność trybu automatycznego.
• Dbanie o czystość powietrza w domu –  palenie papierosów lub spalanie śmieci powodują dodatkowe zanieczyszczanie powietrza.
• Unikanie otwierania okien w czasie, gdy stężenie smogu jest najwyższe – w sezonie grzewczym poziom smogu zwykle wzrasta wieczorem, dlatego lepiej przewietrzyć dom w ciągu dnia.
• Ograniczenie przebywania na zewnątrz w smogowe dni – dotyczy to zwłaszcza grup najbardziej podatnych na negatywne działanie smogu, np. seniorów, dzieci czy osób z chorobami przewlekłymi.
• Rezygnacja z uprawiania sportu na świeżym powietrzu – kiedy jakość powietrza jest zła, sport na zewnątrz nie służy zdrowiu. Na skutek większego poboru tlenu do organizmu trafia więcej zanieczyszczeń
• Używanie maseczek antysmogowych – kiedy poziom smogu jest bardzo wysoki, warto używać maski z filtrem, która ograniczy ilość wdychanych zanieczyszczeń.

---

Źródła:

1. Olivia Lai, All You Need to Know About Air Pollution, earth.org
2. Źródła zanieczyszczeń powietrza, niebieskiatmoludek.pl
3. Tlenek siarki – trujące składniki smogu cz. 4, airly.org.pl
4. Tlenek Azotu – trujące składniki smogu cz. 1, airly.org.pl
5. Mira Suchodolska, Smog szkodzi bardzo także zwierzętom. Zwłaszcza w miastach, forsal.pl
6. W jaki sposób zanieczyszczenie powietrza wpływa na rośliny?, airly.org.pl
7. Baza informacji o właściwościach niebezpiecznych substancji chemicznych – przykłady, archiwum.ciop.pl