Testujemy.
Oceniamy.
Porównujemy.

Pył zawieszony to główny składnik smogu, a zarazem jedno z najgroźniejszych zanieczyszczeń obecnych w powietrzu. Przeczytaj nasz artykuł, a dowiesz się, jak powstaje i z czego złożony jest pył zawieszony, kiedy jego poziom należy uznać za niebezpieczny oraz jakie skutki może mieć oddychanie skażonym nim powietrzem.
Spis treści:
Pył zawieszony, czyli PM (w skrócie od angielskiej nazwy Particulate Matter) to unoszące się w powietrzu drobne cząsteczki stałe albo krople cieczy. Jego pochodzenie może być naturalne (pyłem zawieszonym pochodzenia naturalnego jest np. popiół wulkaniczny lub pył mineralny) bądź związane z działalnością człowieka (taki pył powstaje w procesie spalania paliw oraz przekształceń innych zanieczyszczeń obecnych w powietrzu).
Pyły zawieszone stanowią mieszaninę substancji organicznych i nieorganicznych. Często znajdują się w nich:
Dokładny skład pyłu zawieszonego uzależniony jest od warunków, w jakich doszło do jego powstania.
Warto przeczytać: Smog typu londyńskiego. Skład, powstawanie, skutki
Polecamy: Smog fotochemiczny. Skład, powstawanie, skutki
Pyły zawieszone dzieli się na tzw. frakcje. Kryterium podziału stanowi tutaj rozmiar cząsteczek tworzących pył, dlatego wyróżniamy:
Symbol μm oznacza mikrometr, czyli jedną milionową metra. W zrozumieniu tego, z jak mikroskopijnymi rozmiarami mamy do czynienia w przypadku pyłów zawieszonych, pomoże poniższy obrazek.
Podsumowując, pył zawieszony składa się z cząsteczek o średnicy kilka, a nawet kilkadziesiąt razy mniejszej od średnicy ludzkiego włosa, dlatego bez trudu przenika do dróg oddechowych wraz ze wdychanym tlenem. Drobniejsze frakcje pyłu przedostają się krwiobiegu, a stąd mają już dostęp do wszystkich narządów wewnętrznych.
Normy dla pyłów zawieszonych PM2,5 i PM10 wyznaczone przez WHO w 2021 r. przedstawia tabela.
Stężenie średniodobowe | Stężenie średnioroczne | |
Pył PM2,5 | 15 µg/m³ | 5 µg/m³ |
Pył PM10 | 45 µg/m³ | 15 µg/m³ |
W Polsce dopuszczalne średnie stężenie roczne zostało zwiększone:
Dla pyłu PM1,0 jak na razie nie wprowadzono żadnych regulacji.
Wyznaczony przez WHO średniodobowy poziom pyłu PM10 może być przekroczony maksymalnie przez 35 dni w roku. Jak ma się do stanu powietrza w naszym kraju?
Zdarza się, że limit ten przekroczony zostaje już w lutym, a sytuacje, gdy stężenie pyłów zawieszonych bywa ponad pięciokrotnie wyższe od dopuszczalnych norm, nie należy do rzadkości. Fatalną jakość powietrza w Polsce od kilku lat potwierdzają opracowywane przez WHO rankingi najbardziej zanieczyszczonych miast Europy, w których uwzględniane jest stężenie właśnie pyłów zawieszonych PM10 i PM2,5.
Chroń się przed smogiem i innym zanieczyszczaniami, sprawdź nasz ranking:
Informacji o źródłach pyłu zawieszonego w Polsce dostarcza m.in. raport sporządzony przez Instytut Ochrony Środowiska – Państwowy Instytut Badawczy. Według opublikowanych danych za emisję pyłu PM10 odpowiadają:
Procesy spalania poza przemysłem to w głównej mierze niska emisja, czyli emisja zanieczyszczeń na wysokości do 40 m, pochodzących głównie z domowych pieców oraz lokalnych kotłowni.
Niska emisja obejmuje budynki wykorzystujące różne źródła ciepła, ale nie oznacza to, że każda metoda ogrzewania wytwarza taką samą ilość pyłów zawieszonych. W jaki sposób Polacy ogrzewają swoje domy? Prezentuje to kolejny wykres:
Następny wykres ukazuje, ile pyłu zawieszonego PM10 powstaje na skutek wytworzenia 1 kWh ciepła w zależności od metody ogrzewania.
Źródło: Instalreporter.pl
Z powyższych danych wynika, że w Polsce dominują budynki z piecami i kotłami węglowymi, które wyróżniają się bardzo wysoką emisją pyłów zawieszonych. Nie oznacza to jednak, że węgiel sam w sobie odpowiada za zanieczyszczenia powietrza, ponieważ istotną rolę odgrywają tu także:
Drugie miejsce wśród źródeł pyłu zawieszonego zajmuje przemysł. Powietrze zanieczyszczają przede wszystkim zakłady petrochemiczne i huty metali, lecz duży problem stanowi także przemysł odzieżowy.
Swój udział w emisji pyłów zawieszonych ma również transport drogowy. Warto zauważyć, że nie każdy pojazd poruszający się po drogach ma taki sam wpływ na czystość powietrza, co potwierdza poniższy wykres.
Jak widać, najwięcej pyłu zawieszonego wytwarzają samochody wyposażone w silnik typu diesel, wyprodukowane przed 2010 r.
Nie oznacza to jednak, że pozostałe auta nie mają swojego udziału w zanieczyszczaniu powietrza. Z tego powodu w ramach walki o poprawę jego jakości w wielu miastach organizowane są akcje zachęcające do częstszego korzystania z komunikacji miejskiej.
Więcej o przyczynach smogu w artykule Przyczyny smogu w Polsce.
Drobne cząsteczki pyłów zawieszonych z łatwością przedostają się do górnych dróg oddechowych i oskrzeli, wprowadzając do organizmu wszystkie zawarte w sobie toksyny. Pierwszymi efektami ich obecności są kaszel, zadyszka, zapalenie gardła oraz nasilenie objawów astmy i chorób alergicznych, takich jak katar sienny, zapalenie spojówek, egzema. Konsekwencje długotrwałego oddychania powietrzem zanieczyszczonym pyłami zawieszonymi bywają jednak znacznie poważniejsze.
Część pyłów zawieszonych kumuluje się w drogach oddechowych, a zawarte w nich toksyny uszkadzają błony komórkowe i wywołują stan zapalny. Układ odpornościowy nie zawsze jest w stanie podjąć w pełni skuteczną obronę i doprowadzić do usunięcia z organizmu całego pyłu. Ich obecność w drogach oddechowych stanowi czynnik ryzyka wielu schorzeń w przewlekłej obturacyjnej choroby płuc, czego dowiodły badania wykonane w USA.
Naukowcy z Uniwersytetu Waszyngtońskiego w Seattle uwodnili, że wzrost stężenia pyłu zawieszonego PM10 o 10 µg/m³ prowadzi do zwiększenia częstotliwości występowania incydentów kardiologicznych o 24%. Inne badania wykazały, iż śmiertelność z powodu niewydolności serca zwiększa się wówczas o 18%. Z analiz przeprowadzonych w ramach projektu ESCAPE wynika natomiast, że podwyższenie stężenia pyłu PM2,5 chociażby o 5 µg/m³ przekłada się na wzrost ryzyka wystąpienia udaru mózgu o 19%.
Wbrew pozorom pyły zawieszone poważnie wpływają na pracę układu krążenia nie tylko u ludzi starszych. Badania wykonane w Krakowie dostarczyły dowodów na to, iż wysokie stężenie pyłów zawieszonych w powietrzu przekłada się na pogorszenie funkcjonowania naczyń krwionośnych także u osób młodych.
Pyły zawieszone mają również potwierdzone działanie karcynogenne. Największe ryzyko dotyczy nowotworów układu oddechowego, a więc płuc i krtani.
Naukowcy z Kalifornii po przeprowadzeniu badań na grupie 3647 kobiet z 48 stanów USA dowiedli, że u osób zamieszkujących na ternach, gdzie stężenie pyłu PM2,5 przekracza dopuszczalne normy, ryzyko rozwoju choroby Alzheimera i demencji wzrasta aż o 92%. Badania przeprowadzone w ramach projektu APGAR wykazały natomiast, iż WWA, których nośnikiem są waśnie pyły zawieszone, przyczyniają się do opóźnienia rozwoju funkcji poznawczych u dzieci.
Za osoby szczególnie narażone na szkodliwy wpływ pyłów zawieszonych uznaje się:
Cząsteczki pyłów zawieszonych najlepiej wyłapuje filtr HEPA. Technologia HEPA jest w stanie wyeliminować je z dokładnością ponad 99%, dlatego wykorzystuje ją większość oczyszczaczy powietrza dostępnych obecnie na rynku. Oprócz pyłów zawieszonych HEPA usuwa inne zanieczyszczenia, takie jak pyłki kwiatowe, zarodniki pleśni, roztocza czy benzopiren. Warto pamiętać, że każdy filtr HEPA jest skuteczny w walce z pyłami zawieszonymi frakcji PM10, PM2,5 i PM1, bez względu na swoją klasę. Jeśli chcesz wiedzieć więcej na temat tej technologii, zapoznaj się z artykułem Filtry HEPA w oczyszczaczach powietrza. Klasyfikacja: H14, H13, H12, E11 i E10.
Kiedy normy stężenia pyłów zawieszonych są znacznie przekroczone (jakość powietrza można kontrolować za pośrednictwem wielu stron internetowy i aplikacji, a także domowych mierników smogu i zewnętrznych czujników zanieczyszczeń) zalecamy ograniczyć przebywanie na zewnątrz. Jeśli jest to niemożliwe, najlepiej zaopatrzyć się w dobrą maseczkę antysmogową z filtrem HEPA lub N99.
Oczywiście, warto byłoby podjąć także takie działania, dzięki którym przyczynimy się do poprawy jakości powietrza.
Oczyszczacze powietrza do pyłów zawieszonych muszą szybką i sprawnie reagować na PM2,5 i PM10. Oto lista najlepszych oczyszczaczy:
⭐1. Klarta Stor 2 – dobry oczyszczacz do 75 m². Wydajność oczyszczania: 600 m³/h, cena to ok. 1400 zł. Idealny dla dzieci, zwierząt i alergików. Dobrze dopasowuje się do wnętrza. Łatwy do przenoszenia dzięki uchwytowi. Można nim sterować zdalnie za pomocą aplikacji. Posiada także jonizację, co usprawnia oczyszczanie powietrza.
⭐2. ELECTROLUX PA91-404GY – nie tylko ciekawy design, ale również wydajne oczyszczanie powietrza. Oczyszczacz wyposażony jest w czujnik cząsteczek PM2,5. Jego wydajność oczyszczania to 442 m³/h, metraż: 55,25 m², cena: ok. 1800 zł można nim sterować zdalnie za pomocą aplikacji. Posiada także jonizację.
⭐3. SAMSUNG AX90R7080WD – to już nieco droższy oczyszczacz, ale również świetnie nadaje się do oczyszczania pomieszczeń z pyłów zawieszonych. Wydajność oczyszczania: 701 m³/h, metraż: 87,62 m², cena: ok. 2500 zł. Błyskawicznie sobie poradzi z oczyszczaniem smogu, jest także wyposażony w czujnik PM2,5.
Zobacz także: Co usuwają oczyszczacze powietrza?
Dla pyłu PM2,5 dopuszczalne średniodobowe stężenie wynosi 15 µg/m³ , a średnioroczne 5 µg/m³. Dla pyłu PM10 dopuszczalne średniodobowe stężenie wynosi 45 µg/m³ , a średnioroczne 15µg/m³.
Tak, nawet krótkotrwała ekspozycja na pyły zawieszone może negatywnie wpłynąć na zdrowie i samopoczucie. Dłuższa zwiększa ryzyko wielu groźnych chorób, w tym nowotworu płuc.
Liczba po PM oznacza frakcję pyłu zawieszonego, czyli wielkość tworzących go cząsteczek. Pył PM10 składa się z cząsteczek o średnicy do 10 10 μm, pył PM2,5 do 2,5 μm, a pył PM1 do 1 μm.
Najgroźniejszy jest pył zawieszony PM1, którego cząsteczki łatwo przenikają do krwiobiegu, co zapewnia dostęp do wszystkich narządów wewnętrznych.