Formaldehyd – trujący mieszkaniec domów i składnik smogu

Choć o formaldehydzie nie mówi się tak dużo, jak o pyłach zawieszonych czy benzopirenie, jest on istotnym składnikiem smogu. Tajemniczo brzmiąca substancja należy do grupy lotnych związków organicznych, które stanowią 60% wszystkich substancji zanieczyszczających atmosferę.

Z tego artykułu dowiesz się co to jest formaldehyd, gdzie występuje i skąd bierze się w środowisku? Przedstawiamy toksyczny wpływ substancji na nasze zdrowie i wyjaśniamy jak pozbyć się go z mieszkania.

1. Formaldehyd – budowa
   1.1. Formaldehyd a formalina
2. Gdzie występuje formaldehyd?
   2.1. Formaldehyd w mieszkaniach
   2.2. Formaldehyd w kosmetykach
   2.3. Formaldehyd w lakierach
   2.4. Formaldehyd w ubraniach
3. Źródła emisji formaldehydu
4. Formaldehyd a zdrowie
   4.1. Dopuszczalne normy formaldehydu w powietrzu
5. Jak usunąć formaldehyd z mieszkania?
6. Lepiej zapobiegać niż leczyć

Formaldehyd – budowa

Na początek odrobina chemii. Co to formaldehyd? To inaczej aldehyd mrówkowy, czyli najprostszy z aldehydów. Odkryto go w 1859 roku za sprawą rosyjskiego chemika Aleksandra Butlerowa. Czym są aldehydy? Popularną grupą charakterystycznie pachnących, toksycznych związków chemicznych o właściwościach grzybo i bakteriobójczych. 

Formaldehyd powstaje podczas niepełnego spalania substancji zawierających węgiel (na przykład podczas wędzenia pokarmów bogatych w białka). Przemysłowo aldehyd mrówkowy uzyskuje się w wyniku utleniania i uwodornienia metanolu. Jakie gałęzie przemysłu wykorzystują formaldehyd? Przede wszystkim zakłady wytwarzające płyty wiórowe, paździerzowe, pilśniowe, sklejki, płyty MDF oraz zakłady produkujące tekstylia czy zasłony. Jest on również często używany przy produkcji klejów stosowanych w budownictwie, jak również w przemyśle meblarskim.

Formaldehyd a formalina

Formalina to nic innego jak nasycony (35-40%) roztwór wodny aldehydu mrówkowego (formaldehydu). Charakteryzuje się specyficznym zapachem i smakiem. Przy obchodzeniu się z formaliną należy być bardzo ostrożnym, jest ona cieczą bezbarwną, silnie toksyczną.

Ma też jednak właściwości dezynfekujące i bakteriobójcze, a odpowiednio wykorzystana przynosi wiele korzyści. Stosuje się ją np. przy produkcji nawozów, smarów, klejów. Formaldehyd 10% lub formalina 10% jest preparatem stosowanym w histologii (medycyna i weterynaria)

W czym się znajduje formaldehyd?

• Mieszkania
• Kosmetyki
• Lakiery
• Ubrania

Formaldehyd w mieszkaniach

Formaldehyd możemy znaleźć na co dzień w wyposażeniu naszego domu. Aldehyd mrówkowy jest bowiem trzecim w kolejności związkiem, po toluenie i ksylenie, pod względem wielkości emisji z materiałów budowlanych. W warunkach domowych formaldehyd występuje w:

• Meblach (szczególnie tych z płyty wiórowej, klejonej z użyciem żywic mocznikowo-formaldehydowych)
• Panelach podłogowych,
• Dywanach
• Wykładzinach
• Tapetach
• Materiałach izolacyjnych

W przypadku żywic mocznikowo-formaldehydowych, uwalnianie formaldehydu do atmosfery może trwać kilka lat. Dlatego też zaleca się stosować żywice melaminowe i fenolowo-formaldehydowe, w przypadku których problem ten jest dużo mniejszy.

Formaldehyd w kosmetykach

Formaldehyd (aldehyd mrówkowy) jest substancją konserwującą i odkażającą, dlatego też swego czasu znalazł on szerokie zastosowanie, m.in. w produkcji kosmetyków i środków higieny. Związek ten spotkamy m.in. w:

• tuszach do rzęs,
• utwardzaczach,
• lakierach do paznokci,
• dezodorantach,
• odżywkach i szamponach do włosów
• mydłach.

Procentowo, największy udział aldehydu mrówkowego dopuszczany jest w lakierach do paznokci – max. 5%. Dla porównania, w środkach do higieny jamy ustnej, może znaleźć się 0,1% formaldehydu.

W składzie produktów kosmetycznych, aldehyd mrówkowy znajdziemy również pod nazwami: Formalin, Methanal, Methyl aldehyde, Methylene oxide, Morbicidacid lub Oxymethylene¹. Nie może być on stosowany w kosmetykach w formie aerozolu oraz jako składnik czynny w produktach do prostowania włosów.

Obecnie niektóre kraje zakazały jego stosowania, ze względu na szkodliwe skutki dla zdrowia.

Formaldehyd w lakierach

Oprócz przemysłu kosmetycznego, aldehyd mrówkowy wykorzystywany jest powszechnie w przemyśle żywic syntetycznych, jak również do produkcji fornirów, lakierów przemysłowych, wosków samochodowych, pianek izolacyjnych czy klejów.

Formaldehyd w ubraniach

Niewiele osób wie, że żywica formaldehydowa odpowiada za specyficzne, bardzo pożądane przez nas właściwości materiałów, np. niegniecenie się, odporność na chlor czy mole. Jednocześnie, na tkaninach tych pozostaje wolny formaldehyd. Aldehyd mrówkowy znaleźć więc można m.in w:

• materiałach typu non-iron,
• nieelektryzujących się,
• odpornych na działanie chloru
• odpornych na mole,
• w nylonie
• oraz w zamszu

Źródła emisji aldehydu mrówkowego

Emisja aldehydu mrówkowego z materiałów budowlanych to tylko niewielki procent na tle zakładów produkujących i wykorzystujących żywice formaldehydowe i polioksymetylen. Ze względu na swoje wszechstronne właściwości, rocznie na świecie produkuje się około 21 ton formaldehydu.

W praktyce największym emitentem aldehydu mrówkowego są więc zakłady wytwarzające płyty MDF, paździerzowe, pilśniowe, jak również kleje, lakiery czy tekstylia. Ważnym źródłem emisji aldehydu mrówkowego są również wszelkie procesy spalania drewna oraz paliw kopalnych, a więc węgla i spalin samochodowych. Nie należy również zapominać o paleniu papierosów, podczas którego również wydzielają się niewielkie ilości formaldehydu.

Formaldehyd a zdrowie

Ze względu na swój szkodliwy wpływ na zdrowie, formaldehyd znalazł się na kanadyjskiej liście niezalecanych składników kosmetyków², a w niektórych krajach zabroniono jego stosowania. Oprócz charakterystycznego, nieprzyjemnego zapachu, pojawiającego się już przy stężeniu większym lub równym 0,1 ml/m³, substancja toksycznie oddziałuje na:

• wątrobę
• skórę
• drogi oddechowe
• układ odpornościowy
• układ rozrodczy
• układ nerwowy

Co istotne, aldehyd mrówkowy może przedostawać się do naszego organizmu nie tylko przez układ oddechowy, ale również pokarmowy, a także skórę czy paznokcie.

W 2004 agencja IARC (Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem) zakwalifikowała formaldehyd jako substancję kancerogenną³, Stała ekspozycja na formaldehyd powoduje rozwój nowotworów w obrębie gardła i nosa. Szkodliwość formaldehydu objawia się również poprzez podrażnienia oczu, nosa czy gardła, powodując prowadząc także do reakcji alergicznych (wysypka, astma, duszności, obrzęk nosa, czasami nawet wstrząs anafilaktyczny.

Dopuszczalne normy formaldehydu w powietrzu

Jakie jest dopuszczalne stężenie formaldehydu w powietrzu? Reguluje to rozporządzenie Rady Ministrów z dn. 13 września 1966 roku w sprawie dopuszczalnych stężeń substancji w powietrzu atmosferycznym.

Średnie dobowe stężenie formaldehydu w powietrzu dla obszarów chronionych wynosi 0,02 mg/m3. Jednorazowy (nieprzekraczający 20 minut), dopuszczalny poziom formaldehydu wynosi zaś 0,05 mg/m3. Ponadto wyróżnia się również obszary specjalnie chroniony o jeszcze bardziej restrykcyjnych zaleceniach. W ich przypadku dobowa norma formaldehydu w powietrzu to 0,01 mg/m3. Dla 20-minutowych, jednorazowych epizodów, dopuszczalne stężenie formaldehydu to 0,02 mg/m3.

Jak wykryć formaldehyd?

Miernik formaldehydu

Na rynku dostępnych jest całkiem dużo mierników jakości powietrza – mogą one kosztować od 100 do 1000-1500 zł w zależności od ilości mierzonych parametrów i renomy firmy. Ich działanie może być różne – ciężko jest bowiem zmierzyć poziom samego formaldehydu. Z reguły mierniki te reagują na całą grupę gazów, mniej lub bardziej podobnych do formaldehydu, zarówno szkodliwych, jak i nieszkodliwych.

Za przykład może tutaj posłużyć test wykonany przez załogę SmartAirFilters, którzy to dowiedli, że czujniki takie potrafią reagować nawet podczas obierania i jedzenia pomarańczy.

Oczyszczacze powietrza

Wśród oferowanych w Polsce oczyszczaczy znajduje się tak naprawdę jeden z dedykowanym czujnikiem formaldehydu. Jest nim Dyson Purifier Cool Formaldehyde TP09.

Marka	Dyson
Model	Purifier Cool Formaldehyde TP09
Cena	3299 zł
Maks. CADR lub przepływ powietrza	Około 244 m³/h
Zalecana maks. powierzchnia*	30 m²

Sprawdź ofertę CENEO

Oprócz niego mamy jednak dość dużo urządzeń mierzących poziom gazów (w tym teoretycznie formaldehydu). Są to np.:

• Oczyszczacze Vestfrost (Vestfrost VP-A1Z40WH i Vestfrost VP-A1S70WH)
• Oczyszczacze Sharp
• Oczyszczacze z serii Philips Dual Scan
• Oczyszczacze Samsung (Samsung AX60R5080WD i Samsung AX90R7080WD)

Podobnie jak w przypadku testu z pomarańczą, publikowanego na łamach SmartAirFilters, sensory oczyszczaczy potrafią reagować na substancje niegroźne, zaś pozostawać bezczynne przy formaldehydzie pochodzącym np. z lakierów czy farb.

Czy znaczy to, że oczyszczacze powietrza są bez sensu w walce z formaldehydem? Wręcz przeciwnie! Praktycznie każdy oczyszczacz (+/- 90% urządzeń) wyposażony jest w filtr węglowy. Filtr ten, zbudowany z setek granulek węgla aktywnego, skutecznie adsorbuje wszystkie szkodliwe substancje w formie lotnej, a więc również formaldehyd. Dlatego też oczyszczacze takie jak Xiaomi, Klarta, Coway czy Winix, które nie mają czujników gazów, również dobrze poradzą sobie z neutralizacją formaldehydu. Więcej o tym piszemy poniżej (nagłówek – Oczyszczacz powietrza).

Zapach formaldehydu

Warto również wspomnieć, iż formaldehyd posiada charakterystyczny ostry, nieprzyjemny zapach. Niektórzy porównują go do zapachu marynaty. Jest on przez nas odczuwalny, gdy poziom formaldehydu w powietrzu przekroczy 0,1 PPM (w przybliżeniu 0,1 mg na 1 litr powietrza), a więc też tyle, ile uznaje się za alarmujący poziom. I tak naprawdę to nasze nosy są często najlepszymi, a na pewno najtańszymi sensorami formaldehydu.

Jak usunąć formaldehyd z mieszkania?

Nie zawsze mamy wpływ na jakość wdychanego powietrza. Możemy jednak podjąć działania, które skutecznie ograniczą stężenie aldehydu mrówkowego w otoczeniu. Źródłem formaldehydu w domu mogą być chociażby meble, materiały budowlane, a nawet ubrania. Dlatego też dobrym pomysłem jest zawsze wietrzenie mieszkania.

Należy jednak pamiętać, aby robić to umiejętnie – lepiej otworzyć okno na oścież kilka razy dziennie (zimą wystarczą nawet dwa) na około 10 minut, niż mieć je uchylone przez kilka godzin. Wietrząc we wskazany sposób nie tylko nie ochładzamy ścian budynku, ale też przede wszystkim nie wpuszczamy do środka zbyt dużej ilości zanieczyszczeń, których potem szybko się pozbędziemy.

Oczyszczacz powietrza

Najlepszym więc sposobem pozbycia się formaldehydu, jak i innych lotnych związków organicznych jest oczyszczacz powietrza.

Oczyszczacz powietrza wyposażony w filtr węglowy i HEPA, potrafi efektywnie zatrzymywać formaldehyd, jak i inne lotne związki organiczne oraz wszelkie zanieczyszczenia w formie stałej.

Wykonany z granulek węgla aktywnego, filtr węglowy trwale pochłania wszelkie szkodliwe gazy i nieprzyjemne zapachy, m.in. aldehyd mrówkowy, benzen czy dym papierosowy. 1 gram węgla aktywnego skrywa około 1500 m² powierzchni aktywnej! 

Znane z odkurzaczy czy klimatyzacji, filtry HEPA, wykonane są z polipropylenu lub Politereftalanu etylenu (PET). Ich działanie polega na fizycznym zatrzymywaniu zanieczyszczeń o cząstkach stałych, np. benzopirenu czy pyłów zawieszonych PM2,5, PM10, jak również kurzu, bakterii czy drobnoustrojów. 

Skuteczność filtracji zależy od klasy wykorzystywanych w nim filtrów, wahając się od 95 % do 99,995 %. Więcej o filtrach HEPA można znaleźć w artykule Filtry HEPA w oczyszczaczach powietrza. Klasyfikacja: H14, H13, H12, E11 i E10.

Wielu producentów oczyszczaczy powietrza oferuje także filtr wstępny, który wychwytując większe cząsteczki zanieczyszczeń (sierść, włosy czy kurz) odciąża nieco pozostałe dwa filtry.

Jaki wybrać najlepszy oczyszczacz powietrza? Sprawdź ranking oczyszczaczy powietrza, w którym możesz dopasować docelowy metraż pokoju czy pożądane funkcje.

Lepiej zapobiegać niż leczyć

Oprócz oczyszczania mieszkania, można również unikać kupowania przedmiotów zawierających aldehyd mrówkowy. Uważna analiza składu produktu pozwala znaleźć zarówno kosmetyki, jak i nawet farby pozbawione tej substancji. W przypadku zakupu mebli z płyty wiórowej, należy wybierać tylko te laminowane. 

Pozytywne zmiany można wprowadzić również do garderoby – kupując odzież ze stuprocentowej bawełny, jedwabiu, poliestru lub akrylu. Włókna te zawierają zwykle mniej formaldehydu, będąc lepiej tolerowanymi przez osoby wrażliwe. 

Warto również rzucić palenie lub przynajmniej zrezygnować z niego w mieszkaniu. Dym z jednego papierosa zawiera ok. 1,5 mg formaldehydu. Można więc policzyć, iż 6 papierosów wypalonych w krótkim czasie w pomieszczeniu o wielkości 50 m³, sprawia iż w powietrzu znajdzie się więcej aldehydu mrówkowego niż dopuszcza to norma – 0,12 mg/m³.

Polecamy również ten artykuł: 👉 Wskaźnik jakości powietrza  – co to jest, jak działa?

Formaldehyd – najważniejsze pytania

Źródło:

1. https://pubchem.ncbi.nlm.nih.gov/compound/Formaldehyde
2. https://www.canada.ca/en/health-canada/services/consumer-product-safety/cosmetics/labelling/safety-ingredients.html#a4.4
3. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK304432/
4. https://www.prawo.pl/akty/dz-u-1966-42-253,16786833.html

(109 oceniło, ocena: 4,98 na 5)

Loading...