Przyczyny i skutki zanieczyszczenia powietrza

Na okres kwitnienia roślin wpływają temperatura oraz długość dnia. Każdy gatunek preferuje inne warunki, dlatego niektóre pylą jeszcze zimą, a inne dopiero latem. Przedstawiamy kalendarz pylenia roślin popularnych w Polsce, który powinni znać wszyscy alergicy.

Spis treści

1. Regiony pylenia – mapa regionów
2. Region I
3. Region II
4. Region III
5. Region IV
6. Kalendarz pylenia drzew
7. Kalendarz pylenia traw i zbóż
8. Kalendarz pylenia ziół i chwastów
9. Kalendarz pylenia grzybów pleśniowych

Regiony pylenia – mapa regionów

Chociaż cała Polska leży w jednej strefie klimatycznej, to w niektórych częściach kraju jest trochę cieplej niż w innych. Wpływa to na różnice w czasie pylenia roślin. Pod tym względem Polskę dzieli się na cztery regiony. Podział ten prezentuje poniższa mapa.

---

---

Region I – Polska zachodnia

Najcieplejsza część kraju, czyli tereny zachodnie: większość województw lubuskiego i opolskiego, znaczną część dolnośląskiego i fragment zachodniopomorskiego. Tutaj pylenie roślin zaczyna się najwcześniej.

Kalendarz pylenia Polski zachodniej

Region II – Polska centralna

To centralna część Polski: województwo łódzkie, większość wielkopolskiego i śląskiego, znaczna część małopolskiego i podkarpackiego, części świętokrzyskiego, mazowieckiego, lubuskiego kujawsko-pomorskiego i zachodniopomorskiego. Kwitnienie rozpoczyna się parę dni później niż na zachodzie.

Kalendarz pylenia Polski centralnej

Region III – Polska północna i wschodnia

Obejmuje województwo pomorskie, niemal całość lubelskiego, większość mazowieckiego, świętokrzyskiego, część podlaskiego, warmińsko-mazurskiego. kujawsko-pomorskiego i zachodniopomorskiego. Pylenie rozpoczyna się około 10 dni później niż w zachodniej Polsce.

Kalendarz pylenia roślin Polski północnej i wschodniej

Region IV – Polska południowa i góry

Najchłodniejsze części kraju, czyli obszary górskie oraz Suwalszczyzna. Rośliny rozpoczynają tutaj kwitnienie nawet dwa tygodnie później niż w najcieplejszych regionach Polski.

Kalendarz pylenia Polski południowej i regionów górskich

Kalendarz pylenia drzew

Drzewa to rośliny, które jako pierwsze rozpoczynają kwitnienie. Olsza i leszczyna w najcieplejszych częściach Polski pylą już w styczniu. To dwa z najczęstszych alergenów. Sezon pylenia drzew kończy się w połowie roku.

Styczeń	Leszczyna Olcha (Mało intensywnie i wyłącznie w najcieplejszych częściach Polski)
Luty	Leszczyna Olcha
Marzec	Leszczyna Olcha Brzoza Wierzba Topola Jesion Dąb
Kwiecień	Leszczyna Olcha Brzoza Wierzba Topola Jesion Dąb Buk Platan
Maj	Brzoza Wierzba Buk Platan
Czerwiec	Akacja Lipa (Bardzo niskie prawdopodobieństwo alergii)

Kalendarz pylenia traw i zbóż

Trawy zaczynają pylić w trzeciej dekadzie kwietnia, a zaprzestają dopiero wraz z końcem września.

Do traw wlicza się także zboża, które stanowią problem dla alergików od maja do końca lipca.

Kalendarz pylenia ziół i chwastów

Przyczyną alergii może być także pyłek ziół i chwastów. Do najczęściej uczulających zalicza się babkę lancetowatą, szczaw, pokrzywę, mniszek lekarski, rzepak, komosę ryżową, bylicę i ambrozję. To rośliny kwitnące między majem a październikiem.

Maj	Babka lancetowata Szczaw Pokrzywa Mniszek lekarski Rzepak
Czerwiec	Babka lancetowata Szczaw Pokrzywa Mniszek lekarski Rzepak Komosa Bylica
Lipiec	Babka lancetowata Szczaw Pokrzywa Mniszek lekarski Komosa Bylica
Sierpień	Babka lancetowata Szczaw Bylica Pokrzywa Komosa Ambrozja
Wrzesień	Bylica Pokrzywa Komosa Babka lancetowata Ambrozja
Październik	Babka Pokrzywa Ambrozja

Kalendarz pylenia grzybów pleśniowych

Oprócz roślin pylą jeszcze grzyby pleśniowe, które również uczulają. Częstymi przyczynami alergii są grzyb Alternaria i Cladosporium.

Stanowią one problem niemal przez cały rok, jednak w niektórych miesiącach ich pylenie jest nasilone mocniej, a w innych słabiej. Najwyższą aktywność Cladosporium i Alternaria wykazują od maja do czerwca.

Oczyszczacz powietrza dla alergika

W budynkach najskuteczniejszą metodą ochrony przed pyłkami jest oczyszczacz powietrza z filtrem HEPA. Podczas wyboru należy kierować się przede wszystkim wydajnością, która nie może być zbyta mała w stosunku do powierzchni pracy.

W usuwaniu pyłków znakomicie sprawdzą się 3 najlepsze oczyszczacze powietrza w naszym rankingu. Są to:

Klarta Forste 4

Klarta Stor 2

Electrolux PA91-404GY

Przeczytaj tez: Oczyszczacz powietrza dla alergików – jaki wybrać?

---

Źródła:

1. Pyłkowica, alergosa.webd.pro
2. Kalendarz pylenia 2024, medicover.pl
3. Uczulenie na drzewa – podstawy diagnozy. Z poradnika alergika, diag.pl
4. Kalendarz pylenia roślin, medme.pl
5. Kalendarz pylenia, biorezonans.zgora.pl

Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA) to związki, które występowały w środowisku naturalnym od zawsze. Jednak działalność człowieka doprowadziła do znacznego wzrostu ich stężenia.

Do naszych organizmów trafiają wraz ze wdychanym tlenem oraz drogą pokarmową. W powietrzu nośnikiem tych rakotwórczych związków są pyły zawieszone, co determinuje sposób ich eliminacji.

Z naszego artykułu dowiesz się:

1. Czym są WWA (węglowodory aromatyczne)?

2. Przykłady węglowodorów aromatycznych

3. Źródła WWA

4. Węglowodory aromatyczne w powietrzu czyli WWA a smog

5. Węglowodory aromatyczne w żywności

6. WWA – normy w żywności

7. Szkodliwość węglowodorów aromatycznych (WWA)

8. Czy oczyszczacz powietrza usuwa WWA?

Czym są WWA?

Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne, nazywane są także policyklicznymi węglowodorami aromatycznymi (w skrócie WWA lub PAH od angielskiej nazwy polycyclic aromatic hydrocarbons).

To grupa, która obejmuje obecnie około 100 (a według innych źródeł 200 węglowodorów). Charakteryzuje się: dwa lub więcej skondensowanych pierścieni aromatycznych bez podstawnika czy heteroatomu.

W czystej postaci są to substancje stałe o właściwościach hydrofobowych i litofilnych. Wyróżniają się wysoką temperaturą topnienia i długim okres półtrwania w środowisku.

W zależności od liczby pierścieni aromatycznych WWA dzieli się na:

• ciężkie – zawierające pięć i więcej pierścieni,
• lekkie – złożone z nie więcej niż czterech pierścieni.

Te pierwsze są bardziej toksyczne od drugich, co nie oznacza jednak, iż lekkie WWA nie stanowią dla człowieka zagrożenia.

Nie bez znaczenia jest również fakt, iż według licznych badań wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne nigdy nie występują w środowisku pojedynczo. Oznacza to, iż wysokie stężenie jednego związku z tej grupy jest równoznaczne z wysokim poziomem innych.

Budowa i właściwości wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych, a konkretnie obecność łańcucha aromatycznego, słaba rozpuszczalność w wodzie i niska prężność pary sprawiają, że związki te występują w środowisku głównie na powierzchni stałych cząstek.

Przykłady węglowodorów aromatycznych

Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne to dość duża grupa, ale w środowisku najbardziej rozpowszechnionych jest 17 z nich:

• Acenaften (C12H10),
• Acenaftylen (C12H8),
• Fluoren (C13H10),
• Antracen (C14H10),
• Fenantren (C14H10),
• Fluoranten (C16H10),
• Piren (C16H10),
• Chryzen (C18H12),
• Benzo(a)antracen (C18H12),
• Benzo(a)piren (C20H12),
• Benzo(b)fluoranten (C20H12),
• Benzo(e)piren (C20H12),
• Benzo(k)fluoranten (C20H12),
• Benzo(j)fluoranten (C20H12),
• Dibenzo(a,h)antracen (C22H14),
• Benzio(g,h,i)perylen (C22H12),
• Indeno(1,2,3-cd)piren (C22H12).

Najlepiej przebadanym wielopierścieniowym węglowodorem aromatycznym jest benzopiren, który z racji swojej szkodliwości i rozpowszechniania stał się wyznacznikiem całej grupy PAH. Międzynarodowa agencja badań nad rakiem (IARC) w 1987 roku uznała BaP za główny ludzki kancerogen.

Źródła WWA

Źródła WWA możemy podzielić na naturalne oraz związane z działalnością człowieka. Do tej pierwszej grupy zaliczyć należy procesy hydrotermiczne, pożary lasów i wybuchy wulkanów, w wyniku których wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne były obecne w środowisku praktycznie od zawsze.

Jednak dopiero działania podejmowane przez człowieka doprowadziły do znacznego wzrostu ich stężenia. WWA wytwarzają się w wyniku:

• procesów spalania paliw kopalnianych,
• produkcji energii w elektrowniach i elektrociepłowniach,
• pracy pojazdów silnikowych,
• działalności przemysłowej, zwłaszcza przemysłu ciężkiego, koksowni, rafinerii i hut,
• palenia wyrobów tytoniowych,
• obróbki termicznej żywności poprzez wędzenie, grillowanie albo smażenie,
• spalania drewna (zwłaszcza iglastego),
• spalania śmieci.

Policykliczne węglowodory aromatyczne powstają na skutek niecałkowitego spalania wszystkich węglowodorów z wyjątkiem metanu.

Szacuje się, że w Polsce ponad 80% obecnych w powietrzu WWA pochodzi ze spalania paliw kopalnych. Istotną rolę w procesie ich powstawania odgrywają także transport oraz przemysł energetyczny i produkcyjny.

Wybierz oczyszczacz powietrza

Węglowodory aromatyczne w powietrzu czyli WWA a smog

Dopuszczalny poziom benzo(a)pirenu w powietrzu na terenie Europy wynosi do 1 ng/m³.

W Polsce poziom ten często jest przekroczony. Potwierdził to m.in. raport Europejskiej Agencji Środowiska z 2018 r.. Nasz kraj wypadł na tle pozostałych państw europejskich bardzo źle.

Źródło: Europejska Agencja Środowiska

Jak wpływa to na organizm człowieka? Warto przytoczyć tutaj słowa Andrzej Guła – prezesa Krakowskiego Alarmu Smogowego.

Mówi, iż mieszkaniec Krakowa w związku z wysokim stopniem zanieczyszczenia powietrza w tym mieście w ciągu roku przyjmuje dawkę benzo(a)pirenu odpowiadającą wypaleniu 2500 papierosów.

BaP nie jest oczywiście jedynym problemem, jeśli chodzi o policykliczne węglowodory aromatyczne w powietrzu, ale norma dla WWA nie została ustalona.

Dla lepszego zrozumienia sytuacji warto jednak wyjaśnić, iż według GIOŚ stężenie benzo(a)pirenu w ogólnym poziomie siedmiu monitorowanych związków z grupy WWA w 2022 r. wynosiło w Polsce około 18,3 %.

Monitorowanymi związkami były benzo(a)piren, benzo(a)antracen, benzo(b)fluoranten, benzo(j)fluoranten, benzo(k)fluoranten, indeno(1,2,3-cd)piren, dibenzo(a,h)antracen.

Nośnikiem wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych są pyły zawieszone. Różnicę stanowi procentowy udział WWA w pyle zawieszonym, którego dokładna zawartość uzależniona jest od jego pochodzenia.

Główną przyczyną smogu w Polsce jest niska emisja, dlatego poziom WWA charakteryzuje sezonowa zmienność. Najwyższe stężenia odnotowywane są w sezonie grzewczym, natomiast najniższe latem.

Poniższy wykres prezentuje tę zależność na przykładzie wyników zarejestrowanych przez jedną z warszawskich stacji pomiarowych.

WWA w powietrzu w Polsce: tendencja spadkowa, ale nadal źle

Od 2020 r. w emisja wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych w Polsce spada. Nadal jednak wytwarzamy więcej WWA niż inne kraje europejskie. Zmiany w tej kwestii na przestrzeni lat 1990-2021 prezentuje poniższy wykres.

Węglowodory aromatyczne w żywności

Do żywności wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne przedostają się kilkoma drogami. Rośliny pobierają je z gleby i wody, a także z powietrza, poprzez sorpcję zachodzącą na powierzchni liści. Zwierzęta natomiast przyjmują WWA wraz ze spożywanym pokarmem.

Stopień skażenia środowiska w miejscu upraw rolnych i hodowli ma zatem istotny wpływ na zawartość WWA w wytworzonej żywności.

Dodatkowy problem stanowią niektóre metody obróbki termicznej, a konkretnie wędzenie, grillowanie oraz smażenie. W próbkach grillowanej wołowiny zawartość BaP wynosiła 6 μg/kg, natomiast w smażonych stekach wołowych 4,15 μg/kg (średnio wysmażone) do 4,86 μg/kg (mocno wysmażone).

Kolejne badania potwierdziły, że na zawartość WWA wpływa sposób i czas obróbki termicznej oraz pochodzenie żywności. W przypadku grillowania najbezpieczniejsze okazały się grille elektryczne, natomiast najgorzej wypadły tradycyjne grille węglowe.

Średnie wyniki uzyskano podczas grillowania na węglu z zastosowaniem tacek aluminiowych.

WWA – normy w żywności

Według przepisów unijnych obowiązujących od 1 września 2014 r. dopuszczalny poziom benzopirenu w wędlinach i rybach wynosi 2 mikrogramy na kilogram.

Natomiast łączna zawartość benzopirenu benzantracenu, benzofluorantenu i chryzenu 12 mikrogramów.

Oczywiście, domowa obróbka żywności nie podlega przepisom dotyczącym dopuszczalnej zawartości WWA, jednak warto potraktować wspomnianą normę jako wskazówkę dotyczącą zdrowego odżywania.

W Polsce dzienna ilość WWA pobieranych wraz z żywnością wynosi 3078 ng, podczas gdy średnia dla krajów UE to 1729 ng.

Szkodliwość wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych

Znaczna część związków zaliczanych do WWA ma udowodnione działanie rakotwórcze. Najsilniejsze właściwości karcynogenne wykazują benzo(a)piren i dibenzo(a,h)antracen.

Zależność między stężeniem wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych a zapadalnością na nowotwory sprawdzono podczas akcji „Środowisko a Zdrowie”, przeprowadzonej w latach 2007-2008 r.

Przez trzy miesiące wykonywane były wówczas próby powietrza pobieranego na stacjach pomiarowych zlokalizowanych w 15 miejscowościach i 8 powiatach województwa śląskiego.

Podczas badań skontrolowano poziom B(a)A, B(a)P, Db(a,h)A oraz frakcji pyłu PM10. Średnie stężęnie B(a)P znacznie przekraczało dopuszczalne stężenie tego związku w każdym z punktów pomiarowych.

Dalsze analizy uzyskanych wyników wskazały na związek pomiędzy stężeniem benzo(a)pirenu oraz Db(a,h)A a PM10, jak również potwierdziły zależność między stanem powietrza a zapadalnością na nowotwory u mężczyzn.

WWA zaburzają także przebieg procesów endokrynologicznych i działają mutagennie, a u kobiet ciężarnych zwiększają ryzyko poronienia, przedwczesnego porodu i zaburzeń rozwoju płodu.

Badania przeprowadzone w latach 2000–2003 na grupę kobiet z Krakowa i Nowego Jorku wykazały, iż regularny kontakt z powietrzem zanieczyszczonym WWA skutkuje obniżeniem masy urodzeniowej i długości ciała oraz obwodu głowy dziecka.

Co więcej, wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne wpływają na sprawność umysłową człowieka i to już od najmłodszych lat.

Badania wykonane w ramach unijnego projektu APGAR wykazały opóźnienie rozwoju funkcji poznawczych u dzieci w wieku 6–7 lat, narażonych na kontakt z powietrzem o wysokim stężeniu WWA.

Nie było to nowe odkrycie, a jedynie potwierdzenie wcześniejszych ustaleń naukowców, zajmujących się tą tematyką, m.in. P. Pererę z Columbia University. Perera w swoich badaniach uwzględnił również dzieci trzy- i pięcioletnie, a uzyskane wyniki wykazały opóźniony rozwój i niższy iloraz inteligencji, spowodowany ekspozycją na zanieczyszczone powietrze.

Dodatkowo ekspozycja na WWA prowadzi do zaostrzenia już występujących chorób. Wyniki badań opublikowanych w 2020 r.  przez naukowców z Tajwanu potwierdzają, iż wdychanie WWA przyczynia się do ostrzejszego przebiegu astmy.

Czy oczyszczacz powietrza usuwa WWA?

Jak już wspomnieliśmy, wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne występują w środowisku głównie w postaci cząsteczek stałych, stanowiąc składnik pyłu zawieszonego.

Oznacza to, że za usuwanie WWA z powietrza odpowiedzialne są filtry HEPA, a nie filtry węglowe. Te drugiej przeznaczone są bowiem do walki z zanieczyszczeniami gazowymi, w tym LZO (do tej grupy należą m.in. formaldehyd i beznen).

W zależności od klasy technologii HEPA zastosowanej w oczyszczaczu po jednym przepływie powietrza przez system filtrujący, usuniętych zostaje od 85% do 99,99% WWA.

Oczyszczacze są skuteczne tylko wewnątrz budynków, ale nie oznacza to, że podczas pobytu na zewnątrz nie możemy chronić się przed WWA. W sklepach dostępny jest bowiem szeroki wybór masek antysmogowych.

Oczyszczacze powietrza i maski nie zapobiegają oczywiście przedostawaniu się WWA do organizmu drogą pokarmową. Aby zredukować ilość wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych spożywanych wraz z pożywieniem, należałoby wybierać żywność wyprodukowaną w miejscach o bardzo dobrej jakości powietrze i niepoddaną obróbce termicznej prowadzącej do wytwarzania WWA.

---

Źródła;

1. A. Ciemniak, Porównanie wpływu metody grillowania na zawartość benzo[a]pirenu w mięsie kurcząt, Polish Society of Food Technologists.
2. L. Kapka, F. B. Zemła, A. Kozłowska, E. Olewińska, N. Pawlas, Jakość powietrza atmosferycznego a zapadalność na nowotwory płuc w wybranych miejscowościach i powiatach województwa śląskiego, PZHGov.pl.
3. M.S. Kubiak, Polycyclic Aromatic Hydrocarbons (PAHs) – their occurrence in the environment and food Olszak M., Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA), ResearchGate Logo
4. M. Rusin, E. Marchwińska-Wyrwał, Zagrożenia zdrowotne związane ze środowiskowym narażeniem na wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA), environmed.pl.
5. Zanieczyszczenie powietrza wielopierścieniowymi węglowodorami aromatycznymi na stacjach tła miejskiego w Polsce w 2019 roku, raport Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska, GIOSGov.pl
6. Zanieczyszczenie powietrza wielopierścieniowymi węglowodorami aromatycznymi na stacjach tła miejskiego w Polsce w 2022 roku, raport Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska, GIOSGov.pl.
7. J. Jędrak, Wpływ zanieczyszczenia powietrza na centralny układ nerwowy, Polski Alarm Smogowy.
8. Shih-Wei Lee et all., Wpływ rocznego narażenia na wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne na częstość ostrych zaostrzeń u pacjentów z astmą, dovepress.com.

FAQ, czyli najczęstsze pytania o wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne

Kwaśne deszcze są to opady atmosferyczne o kwaśnym odczynie pH (poniżej 5,6), w których krople wody zmieszały się ze szkodliwym gazami, dwu i trójtlenkiem siarki, tlenkiem azotu czy dwutlenkiem węgla. Opady kwaśnych deszczy przyczyniają się m.in. do erozji gleb oraz zakwaszania jezior i wód, co nierzadko ma zgubny skutek dla ekosystemów wokół nich zbudowanych.

Co powoduje kwaśne deszcze? Kiedy padają kwaśne deszcze? Gdzie jest ich najwięcej? Tego wszystkiego dowiecie się z poniższego artykułu!

---

Zadbaj o jakość swojego powietrza, sprawdź nasz ranking oczyszczaczy:

---

Spis treści:

1. Jak powstają kwaśne opady?
   • Smog, a kwaśne deszcze?
2. Jakie są skutki kwaśnych deszczy?
3. Kwaśne deszcze – jak zapobiegać?
4. Gdzie występują kwaśne deszcze?
5. Podsumowanie
6. FAQ

---

Co to są i jak powstają kwaśne opady?

Pojawianie się kwaśnych deszczy może mieć podłoże naturalne lub antropologiczne. Dwutlenek siarki czy tlenki azotu, które powstają zarówno podczas np. erupcji wulkanów, jak i spalania paliw kopalnych (węgiel brunatny, kamienny), łączą się z kroplami wody w powietrzu, prowadząc do powstania kwaśnych opadów.

Charakteryzują się one niskim PH. Z reguły PH opadów atmosferycznych wynosi bowiem ok. 5,6. PH tzw. kwaśnych deszczy kształtuje się często na poziomie 4,2-4,4.

Czynniki sprzyjające powstawaniu kwaśnych deszczy

Naturalne

• gazy emitowane do atmosfery podczas wybuchów wulkanów, 
• substancje lotne powstające podczas wyładowań atmosferycznych,
• Rozkład szczątków organicznych

Antropologiczne

• gazy emitowane podczas spalania paliw kopalnych
• NO₂ z nawożonych pól
• związki siarki generowane przez transport
• związki siarki i azotu powstające podczas produkcji przemysłowej.

Warto zaznaczyć, iż kwaśne deszcze powstają zazwyczaj w miejscach, gdzie atmosfera jest narażona na długotrwałą emisję dwutlenku siarki i tlenków azotu. Jest to z reguły niestety efekt uboczny działalności człowieka na ziemi. Niekoniecznie muszą one też mieć formę deszczu. Czasami toksyczne związki spadają na ziemię przy okazji gradu lub mgły.

Smog, a kwaśne deszcze?

Zjawiska te łączą się, a ich wspólnym mianownikiem są spaliny i dym wynikające z użycia paliw kopalnych czy produkcji przemysłowej. Zawarte w spalinach tlenki węgla, siarki i azotu łączą się z parą wodną, tworząc kwas siarkowy i azotowy.

Jak widać więc, zanieczyszczenia powietrza powodujące smog, przyczyniają się także do powstawania kwaśnych opadów atmosferycznych. Nie dość, że wdychamy zanieczyszczone powietrze, to jeszcze czasem „spada” ono nam na głowę.

Przeczytaj także: Przyczyny zanieczyszczeń powietrza

Polecane: Smog fotochemiczny. Skład, powstawanie, skutki

Jakie są skutki kwaśnych deszczy?

Kwaśne opady atmosferyczne oddziałują nie tylko na jakość powietrza, wód gruntowych, gleb, ale także zdrowie ludzi, zwierząt i roślin. Najbardziej widoczne skutki obserwujemy jednak chyba w lasach i ekosystemach w nich funkcjonujących.

Co powodują kwaśne deszcze?

Do najważniejszych skutków kwaśnych deszczy zaliczamy:

• Erozję gleb i skał
• Niszczenie budowli i zabytków
• Zakwaszanie wód gruntowych, zakażenie gleb
• Obumieranie roślin i zwierząt
• Choroby układu oddechowego
• Korozję metali

Spośród wszystkich niepożądanych skutków kwaśnych deszczy, najgroźniejsze dla nas wydają się być choroby układu oddechowego oraz zakażenie gleb i wód gruntowych. Kwas siarkowy i azotowy w opadach przyczynia się do rozwoju chorób przewlekłych, zwłaszcza związanych z nowotworami i funkcjonowaniem układu oddechowego.

Zakwaszanie wód i gleb utrudnia funkcjonowanie organizmom żywym korzystającym z nich. Ryby przestają się rozmnażać i obumierają. Liście roślin tracą warstwę wosku, chroniącą je naturalnie przed utratą wody. Sucha roślina przestaje wzrastać, co widać także w rolnictwie, gdzie plony stają się mniejsze.

Zobacz także: Jakie są najbardziej zanieczyszczone miasta w Polsce?

Kwaśne deszcze – jak zapobiegać?

1. Warto podjąć działania ograniczające emisję tlenków siarki i azotu. Jednym ze sposobów jest ograniczenie spalania węgla brunatnego i kamiennego. Aby zmniejszyć jednak emisję zanieczyszczeń z górnictwa, hutnictwa i energetyki, należy w pierwszej kolejności zmniejszyć popyt (zużycie) na energię elektryczną. Wymaga to jednak kolektywnej pracy całego społeczeństwa. Dlatego też warto instalować również rozwiązania filtrujące tlenki siarki i azotu.
   
   
2. Innym rozwiązaniem, znacznie bardziej przyziemnym i dostępnym dla każdego z nas, jest ograniczenie spalin samochodów, poprzez wybór środków komunikacji zbiorowej lub rowerów czy hulajnóg.
   
   
3. Kolejnym elementem jest rezygnacja z ogrzewania koksem, węglem czy ekogroszkiem na rzecz np. paneli słonecznych czy pomp ciepła.
   
   
4. Warto także ograniczyć korzystanie z produktów wytwarzających chlorofluorowęglowodory oraz CFC. Są to głównie klimatyzatory i chłodziarki – ogranicz korzystanie z klimatyzacji, umiejętnie wietrząc i wychładzając mieszkanie. Pamiętaj również o wyborze energooszczędnej lodówki, w której będziesz pamiętał o niepozostawianiu otwartych drzwi przez dłuższy czas.
   
   
5. To, co możemy również wprowadzić we własnym gospodarstwie domowym to ograniczenie zużycia prądu. Można to zrobić stosując żarówki energooszczędne, wyłączając światło, gdy jest niepotrzebne, jak również nie zostawiając urządzeń czy ładowarek w trybie czuwania.
   

Gdzie występują kwaśne deszcze?

Głównie w miejscach, gdzie emisje SO2 i NOx są wysokie, czyli krajach wysokouprzemysłowionych. W Europie jednak najbardziej zagrożonymi obszarami są kraje skandynawskie oraz Europy środkowej. Przykładowo połowa powierzchni lasów w Niemczech została zanieczyszczona kwaśnymi deszczami. 

W Polsce, od lat 80-tych bardzo spadły emisje dwutlenku siarki (SO₂). Dzięki temu nie mamy już kwaśnych deszczy. Negatywne skutki jednak są najbardziej widoczne są w Sudetach, gdzie całe połacie drzew straciły swoje liście.

Na szczęście natura też potrafi się bronić. Niektóre rzeki i zbiorniki wodne, które od początku charakteryzowały się dość zasadowym PH, często opierają się opadom kwaśnych deszczy. Zawartość żelaza i magnezu w glebach może również powstrzymywać kwaśne deszcze przed wsiąkaniem, a nawet je neutralizować.

Podsumowanie

Choć w ostatnich latach zmniejszył się udział oraz wpływ wielkich fabryk na powstawanie kwaśnych deszczy, wciąż stanowią one wraz ze smogiem jedno z wyzwań, z którymi współczesny świat się mierzy.

W myśl zasady „myśl globalnie, działaj lokalnie”, możemy ograniczyć stosowanie nawozów sztucznych i emisję spalin, wybierając rower lub transport zbiorowy. W domach zaś warto chronić się przed negatywnymi skutkami smogu, wybierając oczyszczacz powietrza.

Źródła:

1. Jędrak J. Jeszcze niedawno mieliśmy w Polsce kwaśne deszcze. Kto je pamięta? Smoglab, 02.01. 2018. www.smoglab.pl. Dostęp do strony internetowej: 05.07.2023

2. Autor nieznany. Czym są i jak powstają kwaśne opady? Alertsmogowy.pl. 06.09.2019. www.alertsmogowy.pl Dostęp do strony internetowej: 06.07.2023.

3. Grennfelt, P., Engleryd, A., Forsius, M. et al. Acid rain and air pollution: 50 years of progress in environmental science and policy. Ambio 49, 849–864. 2020. www.link.springer.com. Dostęp do strony internetowej: 05.10.2023

4. Zespół autorski KOBiZE, IOŚ-PIB. Krajowy bilans emisji SO2, NOX, CO, NH3, NMLZO, pyłów, metali ciężkich i TZO za lata 1990 – 2020. Raport syntetyczny. Warszawa 2022. https://www.kobize.pl/ Dostęp do strony internetowej: 06.10.2023

5. Autor nieznany. 15 Key Facts and Statistics About Acid Rain. Arcadia Blog. 22.08.2017. www.blog.arcadia.com. Dostęp do strony internetowej: 05.10.2023

FAQ, czyli najczęstsze pytania

Nazywany często „cichym zabójcą” benzopiren jest jednym z najgroźniejszych składników smogu. Niewidoczne gołym okiem cząsteczki powstają podczas niecałkowitego spalania węglowodorów.

Benzopiren (benzo(a)piren) występuje w otaczającym nas powietrzu, wnika do gleby, a dzięki płaskiej strukturze jest w stanie ulokować się pomiędzy poszczególnymi zasadami azotowymi naszego DNA. Może to prowadzić do zaburzeń w replikacji, a w konsekwencji do powstawania zmian nowotworowych.

Z poniższego artykułu dowiesz się czym dokładnie jest benzopiren, skąd bierze się w powietrzu, jaki ma wpływ na nasze zdrowie i jak się przed nim bronić?

---

Spis treści

1. Co to jest benzopiren?
2. Benzopiren – wpływ na zdrowie
2.1 Benzopiren – skutki zdrowotne
3. Benzopiren – jak powstaje?
4. Przyczyny występowania benzopirenu w powietrzu w Polsce
5. Poziom benzopirenu w Polsce
5.1. Benzopiren w żywności
5.2. Benzopiren w smole
6. Jak bronić się przed benzopirenem?
7. Jaki oczyszczacz powietrza do benzopirenu?

---

Co to jest benzopiren?

Występujące w powietrzu pod dwiema postaciami, benzopireny to związki chemiczne należące do grupy węglowodorów aromatycznych. Co to oznacza?

Nazwę „węglowodory aromatyczne” stworzono, aby objąć nią wszystkie węglowodory (związki chemiczne składające się wyłącznie z wodoru i węgla) o charakterystycznej pierścieniowej budowie. Inaczej mówimy więc o nich  „węglowodory pierścieniowe”.

źródło: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Benzene_Structural_diagram.svg

---

Najprostszym węglowodorem pierścieniowym (aromatycznym) jest benzen, mający budowę pojedynczego pierścienia. Pięć połączonych ze sobą pierścieni benzenu tworzy benzopiren. Z racji posiadania kilku pierścieni, benzopiren należy do grupy wielopierścieniowych  węglowodorów aromatycznych (WWA).

źródło: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Benzo(a)pyrene_numbered.png

---

W zależności od miejsca przyłączenia 5-go pierścienia benzenowego, możemy wyróżnić benzo(a)piren (pojedynczy benzen dołączony przy wiązaniu a) lub benzo(e)piren (pojedynczy benzen przyłączony przy wiązaniu e).

Uwaga: Należący do grupy wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA) benzopiren błędnie zaliczany jest często do grupy lotnych związków organicznych (LZO, VOC). Pojedyncza cząsteczka benzenu ma postać cieczy, natomiast benzopireny są już cząsteczkami stałymi. 

W konsekwencji, w oczyszczaczach powietrza za usuwanie benzoapirenu odpowiedzialny jest filtr HEPA, nie filtr węglowy. Dodatkowo warto wybrać oczyszczacz z jonizatorem powietrza, więcej o nim przeczytasz w naszym artykule: oczyszczacz z jonizatorem powietrza.

Benzoapiren a zdrowie

Nazywany często „cichym zabójcą”, benzopiren nie bez powodu doczekał się takiego przydomku.

Działanie benzopirenu jest niezauważalne oraz powolne. Najgroźniejszymi skutkami długotrwałej ekspozycji na ten związek są nowotwory. Międzynarodowa agencja badań nad rakiem (IARC) już w 1987 roku nazwała benzopiren głównym czynnikiem kancerogennym.

Czas pomiędzy pierwszym kontaktem z tą groźna substancją, a powstawaniem zmian nowotworowych datuje się przeciętnie na 15 lat [1]. Nowotwory są jednak tylko jednym z możliwych powikłań.

Zobacz także: Przyczyny zanieczyszczeń powietrza

Skutki zdrowotne wdychania benzopirenu

• uszkodzenie wątroby i nadnerczy,
• uczucie zmęczenia, bólu głowy, utraty łaknienia,
• depresja,
• spłycenie oddechu,
• podrażnienia skórne,
• osłabienie układu odpornościowego i krwionośnego,
• problemy z płodnością,
• nowotwory.

Działanie benzopirenu jest niezauważalne oraz powolne. Najgroźniejszymi skutkami długotrwałej ekspozycji na ten związek są nowotwory. Międzynarodowa agencja badań nad rakiem (IARC) już w 1987 roku nazwała benzopiren głównym czynnikiem kancerogennym.

Czas pomiędzy pierwszym kontaktem z tą groźna substancją, a powstawaniem zmian nowotworowych datuje się przeciętnie na 15 lat [1]. Nowotwory są jednak tylko jednym z możliwych powikłań.

Benzopiren uszkadza również wątrobę, nadnercza, osłabia układ odpornościowy, krwionośny.

Może prowadzić do poważnych problemów z płodnością. Jak pokazują również badania naukowców z Uniwersytetu Jagiellońskiego Collegium Medicum, szkodliwość benzopirenu mogą odczuwać także niemowlęta.

Ekspozycja na wysokie stężenia substancji w okresie płodowym często skutkuje później chorobami górnych i dolnych dróg oddechowych u małych dzieci, jak również niższym ilorazem inteligencji u starszych. Ponadto obecność benzopirenu w naszym organizmie przyczynia się do zmęczenia, bólu głowy, utraty łaknienia, depresji, nerwowości, spłycenia oddechu czy podrażnień skórnych.

Benzopiren – jak powstaje?

Benzopireny powstają na skutek niecałkowitego spalania paliw kopalnianych, w temperaturze od 300 °C (572 °F) do 600 °C (1,112 °F). Dlatego też są one obecne m.in. w dymie, który wylatuje z kominów, jak również powstają np. podczas grillowania mięsa czy palenia papierosów.

Przeczytaj także: Smog fotochemiczny. Skład, powstawanie, skutki

Przyczyny występowania benzopirenu w Polsce

• „niska emisja”,
• przemysł,
• energetyka,
• spaliny samochodowe.

Przyczyny występowania benzo-a-pirenu są takie same, jak przyczyny smogu na danym obszarze. Jak podaje Najwyższa Izba Kontroli „główną przyczyną niedostatecznej jakości powietrza w Polsce jest emisja pyłów zawieszonych i B(a)P z domowych pieców i lokalnych kotłowni węglowych, w których spalanie węgla odbywa się w nieefektywny sposób.

Zobacz także: Smog typu londyńskiego. Skład, powstawanie, skutki

Jest to tzw. niska emisja”[2]. To ona właśnie jest głównym czynnikiem odpowiadającym za obecność benzoapirenu w Polsce (ok. 87% B(a)P pochodzi z niskiej emisji). Z tego powodu, stężenie benzopirenu w powietrzu jest jednym z parametrów oceny jakości powietrza. Zespół badaczy z Politechniki Krakowskiej podkreśla, że to właśnie benzopiren jest bardziej miarodajnym czynnikiem obrazującym zmiany aniżeli PM2,5 czy PM10.

Czym jest niska emisja? Są to wszystkie piece i kotły grzewcze, których kominy ulokowane są na wysokości mniejszej niż 40 m. Zła kondycja polskiego powietrza spowodowana jest złym stanem technicznym, przestarzałymi konstrukcjami i niskiej jakości paliwami opałowymi.

W dalszej części dokumentu NIK-u przeczytamy, że „zanieczyszczenia gromadzą się wokół miejsca powstawania, a są to najczęściej obszary o zwartej zabudowie mieszkaniowej.”[3]  Pozostałe główne źródła emisji beznopirenu to przemysł i energetyka.

Główne źródła benzopirenu w Polsce. Grafika własna na podstawie danych z raportu NIK.

Warto także pamiętać iż, benzopiren występuje też w spalinach samochodowych oraz dymie papierosowym. Dlatego też często poziom B(a)P w powietrzu porównuje się do ilości wypalonych papierosów.

Poziom benzopirenu w Polsce

Patrząc na poziom benzopirenu w pozostałych krajach Europy, widzimy z jak poważnym problemem mamy do czynienia w Polsce.

Wyniki pomiarów poziomu benzopirenu są bezlitosne. Wskazują one, iż Polska 40-krotnie przekracza dopuszczalną przez WHO normę emisji benzopirenu.

Ze wszystkich składników smogu, to właśnie benzoapiren jest substancją, której poziom najczęściej przekraczamy. Nie tylko my, ale i cała Europa. Stężenie zalecane przez Unię Europejską i prawo krajowe to 1 ng/m³. Poziom zalecany przez WHO to 0,12 ng/m³. Tymczasem stężenie benzo(a)pirenu w 2017 roku w UE wyniosło 4,8 ng/m3.

Zatrważający jest jednak fakt, iż w Polsce 96 proc. stref w Polsce podlegających ocenie jakości
powietrza w 2018 r. miało przekroczone dopuszczalne stężenia benzo(a)pirenu.

W badaniu opublikowanym w 2021 roku przez dr. inż. Agnieszka Flagę-Maryańczyk oraz dr. inż. Katarzynę Baran-Gurgul przeanalizowano, jak uchwały antysmogowe w Krakowie wpłynęły na poziom smogu w regionie. W latach 2011-2020 poziom B[a]P wynosił 4-10 ng/m³ w Krakowie, 4-6 ng/m³ w Tarnowie i aż 10-11 ng/m³ w Nowym Sączu. Dla porównania, nieco lepiej sytuacja wygląda zwykle w północno-wschodniej Polsce, jednak Białystok ze stężeniem 1,1 ng/m³ czy Biała Podlaska (3 ng/m³) są niewielkim pocieszeniem.

Poziom B(a)P zawsze zwiększa się wraz z nadejściem sezonu grzewczego. Rekordowy pod tym względem okazał się być styczeń 2017 roku, gdy w Pszczynie odnotowano poziom 90 ng/m³!

Benzopiren w żywności

Dym wędzarniczy podczas grillowania potraw zawiera w sobie benzo(a)piren. Źródło: Canva.com

Benzopiren jest związkiem, który nie występuje w jednym, określonym rodzaju produktów. Znajdziemy go bowiem w żywności, którą grillujemy, wędzimy, bądź opalamy na otwartym ogniu. Dlatego też najwięcej będzie go w wędzonych mięsach. Z drugiej jednak strony mocno podpieczone na grillu warzywa, choć pyszne, również nie będą dla nas zdrowe.

Grillując warto używać tylko jednorazowych tacek lub folii aluminiowej. Żywność pozbawiona kontaktu z otwartym ogniem i dymem będzie miała o wiele mniej benzo(a)pirenu. Unikajmy przypalonego jedzenia, czy to z patelni czy to z grilla. Korzystając z grilla, wybierajmy tylko dedykowany do niego węgiel drzewny (nie liście, papier czy igły!).

Benzopiren w smole

Benzopiren znajduje się również w smole węglowej, a konkretnie w paku smołowym, który do dziś wykorzystywany jest do wyrobu brykietów, papy, izolacji wodoodpornej oraz do otrzymywania węglowodorów. Pocieszający jest natomiast fakt, iż produkowane dziś lepiszcza mogą zawierać od 3000 do 10 000 mg benzopirenu na kilogram. Stosowany zaś niegdyś „subit” zawierał tego benzopirenu aż 300 000 mg na kilogram.

Jak bronić się przed benzopirenem?

• Monitorowanie powietrza

W sezonie grzewczym warto monitorować na bieżąco jakość powietrza w okolicy. Można to robić na stronie Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska lub za pomocą dedykowanej aplikacji. Kiedy jakość powietrza za oknem jest zła, unikajmy wietrzenia pomieszczeń.

• Oczyszczacze powietrza

Ponieważ jednak w domu znajdziemy około 30% zanieczyszczeń z zewnątrz, należy rozważyć również zakup oczyszczacza powietrza, wyposażonego w filtr HEPA.

• Unikanie grillowanych, mocno wędzonych, smażonych produktów, zwłaszcza mięs

Zobacz najbardziej opłacalne oczyszczacze -> ranking oczyszczaczy powietrza

Jaki oczyszczacz powietrza do walki z benzopirenem?

Tak naprawdę każdy, który spełnia 3 podstawowe warunki:

• Odpowiedni zestaw filtrów

Benzoapiren jest usuwany przez filtr HEPA, nie filtr węglowy. To właśnie wykonany z polipropylenu lub politereftalanu etylenu (PET) filtr HEPA zatrzymuje cząstki stałe pyłów zawieszonych (w tym B(a)P). Mechanicznie powstrzymujący zanieczyszczenia filtr jest w stanie odfiltrować w ten sposób od 95 do 99,995% drobinek o wielkości 0,3 mikrona (frakcja zanieczyszczeń najtrudniejszych do wyłapania).

Tymczasem większość cząsteczek benzoapirenów mieści się w zakresie pyłów PM1 (cząstki pyłów o wielkości 1 mikrona). Dlatego też mogą być one skutecznie zatrzymane przez filtry HEPA, oczyszczające powietrze z PM1, PM2,5 czy PM10.

W większości oczyszczaczy powietrza filtr HEPA oferowany jest razem z filtrem węglowym. Filtr ten z kolei odpowiedzialny jest m.in. za neutralizację innych węglowodorów aromatycznych – mających postać gazową. Zaprojektowany, by pochłaniać zanieczyszczenie gazowe, filtr węglowy redukuje stężenie benzenu, formaldehydu, a także nikotyny, toluenu, ksylenu czy innych lotnych związków organicznych, z których wiele (podobnie jak benzoapiren występuje w dymie papierosowym.

• Dokładne czujniki pyłów (optymalnie PM2,5 lub PM1)

Czułe sensory zanieczyszczeń są niemniej istotne. Analizując powietrze w otoczeniu, przekazują informację o aktualnym poziomie pyłów zawieszonych i/lub innych parametrów (w zależności od modelu oczyszczacza i posiadanych przez niego czujników). Absolutną podstawą każdego oczyszczacza powinien być sprawnie działający (optymalnie laserowy) czujnik pyłów zawieszonych PM2,5. W przypadku oczyszczaczy powietrza na benzoapiren dobrym rozwiązaniem może być też urządzenie, które dobrze rozpoznaje frakcję PM1.

• Wydajność oczyszczania (im większa, tym lepsza)

Wydajność oczyszczacza powietrza powinna być dostosowana do powierzchni, optymalnie wg przelicznika: 10 m2 = 80 m³/h wydajności. Nie należy się jednak bać kupowania urządzeń o większej (nawet dużo większej) wydajności od tej realnie potrzebnej. Im większa wydajność oczyszczacza, tym szybciej przefiltruje powietrze na danym obszarze i tym ciszej będzie mógł on pracować.

---

Benzopiren – najważniejsze pytania

Źródła:

[1] Materiały prasowe organizatorów akcji „Tworzymy atmosferę”

[2] NIK o ochronie powietrza przed zanieczyszczeniami cz. I. Najwyższa Izba Kontroli. Warszawa, 09.2018. https://www.nik.gov.pl/aktualnosci/ochrona-srodowiska/dbaj-o-zdrowie-nie-oddychaj.html

[3] NIK o ochronie powietrza przed zanieczyszczeniami cz. II. Emisja z sektora przemysłowego i z transportu. Najwyższa Izba Kontroli. Warszawa, 09.2018. https://www.nik.gov.pl/aktualnosci/mordercze-spaliny.html

[4] Ochrona powietrza przed zanieczyszczeniami. Lata 2014–2017 (I półrocze). Najwyższa Izba Kontroli. Warszawa, 09.2018. https://www.nik.gov.pl/plik/id,17789,vp,20393.pdf

[5] Flaga-Maryańczyk, A.; Baran-Gurgul, K. The Impact of Local Anti-Smog Resolution in Cracow (Poland) on the Concentrations of PM10 and BaP Based on the Results of Measurements of the State Environmental Monitoring. Energies 2022, 15, 56. https://doi.org/10.3390/en1501005

Pytanie jak pozbyć się kurzu w domu jest jednym z najczęściej zadawanych sobie przez wielu alergików, jak i osoby, które dosyć mają ciągłego sprzątania. Niestety jak dotąd nie wymyślono jednego, uniwersalnego rozwiązania na pozbycie się kurzu w mieszkaniu.

Istnieją jednak sposoby, które mogą istotnie zmniejszyć jego ilość w naszym otoczeniu. Do jednych z nich należą m.in. oczyszczacze powietrza. Zapraszamy do naszego poradnika, w którym odkryjesz 12 najważniejszych sposobów walki z kurzem.

W skrócie

• Kurz to mieszanina wielu cząsteczek stałych. W jego skład wchodzą m.in. roztocza i ich odchody, złuszczony naskórek, pyłki roślinne, fragmenty martwych owadów.
• Kurz stanowi zagrożenie głównie dla alergików. Zdania dotyczące jego szkodliwości dla pozostałych ludzi są wśród naukowców różne.
• W ograniczeniu ilości kurzu pomogą oczyszczacze powietrza. Należy regularnie wymieniać w nich filtry. Nie można też zapominać o filtrach w innych urządzeniach.
• Sprzątanie powinno być częste, lecz także dobrze przemyślane. Ważne jest odpowiednia kolejność prac porządkowych, którą przedstawiamy w artykule.
• Niektóre przedmioty łatwo gromadzą kurz, więc warto ograniczyć ilość ozdób oraz często prać dywany, firanki itp.

Z poniższego artykułu dowiesz się: Co to jest kurz Jakie skutki dla zdrowia może mieć przebywanie w zakurzonym otoczeniu Jak pozbyć się kurzu w domu Czy oczyszczacz powietrza usuwa kurz Jaki oczyszczacz powietrza wybrać Jakie domowe sposoby warto stosować, by zmniejszyć ilość kurzu w mieszkaniu

Co to jest kurz?

Kurz jest to mieszanina cząstek stałych o średnicy do 100 µm. W skład kurzu wchodzą przede wszystkim drobne odpady organiczne i nieorganiczne oraz mikroorganizmy, które żywią się np. naszymi włosami i sierścią zwierząt.

Co znajduje się w kurzu?

Najważniejsze składniki kurzu to:

• złuszczony naskórek
• włosy
• żywe roztocza oraz ich odchody
• bakterie, jak np.: Bacillus,  Staphyloccus czy Micrococcus
• grzyby, pleśnie i ich zarodniki
• martwe owady
• jaja i odchody owadów
• pyłki roślin
• resztki kosmetyków, środków czystości, środków chemicznych
• zanieczyszczenia przyniesione z zewnątrz na butach – ziarna piasku, ziemi
• i wiele innych

W zbiorczym badaniu Consumer Product Chemicals in Indoor Dust wykazano, że w skład kurzu może wchodzić nawet 45 substancji chemicznych, które w różnym stopniu przyczyniają się do powstawania cząstek kurzu.

Czy kurz szkodzi? Zdania naukowców podzielone

Wpływ kurzu na zdrowie jest indywidualną kwestią. U jednych osób kontakt z kurzem domowym nie będzie niósł żadnych skutków dla zdrowia. U innych może prowadzić do silnej reakcji alergicznej. Również naukowcy są podzieleni odnośnie wpływu kurzu na zdrowie organizmu

Szkodliwy wpływ kurzu na zdrowie

Zdaniem Norberta Englerta z Federalnego Urzędu Środowiska w Niemczech, drobne cząsteczki kurzu (< 10 um), wnikają przy wdechu do pęcherzyków płucnych. W organizmie rozpoznawane są jako ciała obce, wywołując podrażnienie. Oprócz tego w cząsteczce kurzu znajdziemy także mikroskopijne drobinki (< 0,1 um), które są w stanie przeniknąć przez barierę krew-powietrze.

Spontaniczna reakcja organizmu na kurz może objawiać się:

• bólem gardła,
• nieżytem nosa,
• kichaniem,
• uciskiem w klatce piersiowej,
• dusznością,
• zaczerwienieniem i pieczeniem skóry,
• swędzeniem.

Reakcja alergiczna w większości wywołana jest przez roztocza kurzu domowego oraz produkty przemiany materii owadów. W kłębkach kurzu kryje jest też sierść zwierząt oraz zarodniki grzybów i pleśni (Alternaria, Cladosporium, Penicillum), na które uczulona jest spora grupa osób.

Warto przeczytać: 👉 Oczyszczacz powietrza a grzyby i pleśnie: co warto wiedzieć?

Długotrwałe oddychanie zakurzonym powietrzem prowadzi do:

• przewlekłych chorób układu oddechowego, m.in. astmy oskrzelowej,
• osłabienia układu odpornościowego,
• częstszych infekcji górnych dróg oddechowych.

Ponadto, jak wskazują badania portugalskich naukowców, kurz może gromadzić w sobie substancje z gatunku kancerogennych. Cząstki kurzu przyniesione do domu z zewnątrz mogą zawierać m.in. cynę, metale ciężkie czy środki owadobójcze.

Czy kurz może być pożyteczny?

Z drugiej jednak strony, kontakt z kurzem może też korzystnie wpłynąć na nasze zdrowie. Tego zdania jest m.in. prof. Andreas Butte z uniwersytetu w Oldenburgu. Dzięki kontaktom z różnego rodzaju drobnoustrojami, wzmacniamy swój układ odpornościowy, a nasz organizm może lepiej bronić się przed otaczającymi bakteriami.

Jak pozbyć się kurzu w mieszkaniu? 12 sposobów

1. Oczyszczanie powietrza
2. Regularne odkurzanie
3. Czyszczenie półek, blatów, szafek
4. Sprzątanie w systemie góra-dół
5. Mycie podłóg 
6. Sprawna wentylacja
7. Wietrzenie pomieszczeń
8. Ograniczenie liczby akcesoriów i ozdób
9. Pozbycie się dywanów, firanek i zasłon
10. Pokrowce, kapy, które można wyprać
11. Szczotkowanie zwierząt
12. Wymiana filtrów w posiadanych urządzeniach AGD

1 . Oczyszczacze powietrza

Oczyszczacze powietrza to jeden z najlepszych sposobów na to, jak pozbyć się kurzu z powietrza. Wyposażone w filtry mechanicznie zatrzymujące zanieczyszczenia (wstępny oraz HEPA), urządzenia te neutralizują wszelkie dryfujące w powietrzu drobinki o wielkości od 0,01 μm. Cząsteczki kurzu mają z reguły średnicę od 1 do 100 µm. Większe z nich zatrzymują się na siateczkowym filtrze wstępnym. Mniejsze zostają zablokowane przez filtr HEPA, zbudowany z gęsto utkanych włókien polimerów. 

Oczyszczacz powietrza może być więc nie tylko skuteczny w przypadku smogu czy pyłków roślin, ale także roztoczy kurzu domowego, włosów, sierści i naskórka, które tworzą cząsteczki kurzu.

Warto przeczytać: 👉 Oczyszczacz powietrza – wpływ na zdrowie

Jak oczyszczacz powietrza usuwa kurz? 

Dzięki wbudowanemu wiatrakowi, oczyszczacz powietrza wymusza obieg powietrza w otoczeniu. Intensywna cyrkulacja wznieca drobinki kurzu, które dostają się do oczyszczacza. Tam osiadają na powierzchni filtra wstępnego oraz HEPA. Czyste powietrze zostaje zaś wydmuchane do otoczenia. Cały proces trwa zaledwie kilka sekund i odbywa się regularnie przez cały czas pracy oczyszczacza. Dzięki obecności trybu automatycznego urządzenie może mierzyć poziom zanieczyszczeń w czasie rzeczywistym. Następnie na podstawie odczytów z czujników dopasowuje intensywność nawiewu do warunków.

Zobacz ranking oczyszczaczy powietrza >>

Należy przy tym pamiętać, że choć skuteczność filtra HEPA wynosi np. 99,95 %, nie należy oczekiwać, iż oczyszczacz usunie 99,95 % cząsteczek kurzu z naszego pokoju. W codziennym życiu przepływ powietrza jest nieco inny niż w warunkach laboratoryjnych. Wiele zależy też od ustawienia oczyszczacza i jego dopasowania do wielkości pomieszczenia.

Faktem jest natomiast, iż oczyszczacz powietrza istotnie zredukuje liczbę drobinek kurzu krążących w powietrzu. Może również przyczynić się do zmniejszenia ilości kurzu na okolicznych półkach. Nie powinniśmy go jednak traktować jako remedium na kurz. A jedynie jeden ze środków prowadzących do czystego powietrza w domu.

Oczyszczacz powietrza z jonizatorem na kurz?

Na rynku dostępne są również oczyszczacze powietrza z jonizatorem lub jonizatory powietrza. Jak pokazują badania, wpływają one pozytywnie na efektywność usuwania zanieczyszczeń. Przykładem może być choćby badanie z 2012 roku na łamach Asian Pacific Journal of Tropical Biomedicine, gdzie analizowano skuteczność jonizacji w usuwaniu popularnych odmian roztoczy. Warto jednak pamiętać, iż sama jonizacja nie zapewnia satysfakcjonującej skuteczności (ok. 80% roztoczy zostało zneutralizowanych dopiero po upływie 24 h pracy jonizatora).

Przeczytaj także: 👉 Jonizator powietrza – czy warto?

W połączeniu z oczyszczaniem powietrza, jonizacja pomoże jednak szybciej pozbyć się kurzu, co potwierdzają nasze testy laboratoryjne, podczas których zaobserwowaliśmy, że jonizacja przyśpiesza neutralizację cząstek PM2,5 o ok. 20-30 %.

2. Odkurzacz

Odkurzanie mieszkania 1-2 razy w tygodniu to minimum, jeśli chcemy mówić o przestrzeni wolnej od kurzu. W przypadku alergików warto to robić nawet co drugi dzień. Cząsteczki przylegające do podłogi są stale wzniecane w powietrze przez przechodzących domowników. Dlatego też z jednej strony ważna jest praca oczyszczacza, który będzie te cząstki wyłapywał.

Z drugiej strony równie ważne jest regularne odkurzanie, dzięki któremu zakurzonych powierzchni będzie jak najmniej. Wybierając odkurzacz do mieszkania, szukajmy urządzeń z wysoką klasą reemisji kurzu. Jeżeli regularne odkurzanie nie brzmi zachęcająco, możemy wybrać spośród coraz popularniejszych i tańszych robotów odkurzających.

3. Czyszczenie blatów, szafek, półek

Co najmniej raz w tygodniu warto również przetrzeć powierzchnię blatów, szafek i półek. Zwłaszcza jeśli są one w odkrytych, często używanych miejscach.

4. Sprzątanie w systemie góra-dół

Zanim przystąpimy do odkurzania, warto wcześniej zetrzeć kurz z szafek czy półek u góry. Zmieciony w kierunku dołu, będzie on łatwiejszy do neutralizacji przez odkurzacz czy oczyszczacz powietrza.

5. Mycie podłóg

Po skończonym odkurzaniu warto jeszcze umyć podłogę. Polecamy to zwłaszcza alergikom. Po pierwsze, mokra powierzchnia mopa przyciągnie resztki kurzu, które zostały po odkurzaniu. Po drugie, nawilżone powietrze przyniesie ulgę wysuszonym, zmęczonym śluzówkom alergików. Obecnie na rynku znajdziemy nie tylko tradycyjne mopy ręczne, ale także mopy parowe czy roboty myjące podłogę.

6. Sprawna wentylacja

O tym, jak istotna jest właściwa cyrkulacja powietrza, pisaliśmy już przy okazji oczyszczaczy. Dlatego też oprócz urządzeń wspierających mechaniczną wentylację, warto zadbać o naturalny przepływ powietrza w mieszkaniu. Sprawnie działająca kratka wentylacyjna to podstawa. Upewnijmy się, że nie jest ona zabrudzona lub zatkana. Sprzątając, warto przetrzeć ją również mokrą ściereczką. Od czasu do czasu należy też wymyć kratkę w ciepłej wodzie z detergentem.

7. Wietrzenie pomieszczeń

Temperatura powyżej 20 st. C. i wilgotność powietrza utrzymująca się na poziomie od 60 do 80 % to idealne warunki do rozwoju roztoczy. Aby do tego nie dopuścić, warto co jakiś czas przewietrzyć mieszkanie. Ze względu na napływające z zewnątrz zanieczyszczenia, warto robić to z głową. Dlatego też polecamy krótkie, ale intensywne wietrzenie. Otwarcie okien na przestrzał na ok. 5-10 minut pozwoli skutecznie odświeżyć powietrze w mieszkaniu. Latem czynność tę powtarzajmy kilka, a nawet kilkanaście razy dziennie. Zimą możemy przewietrzyć mieszkanie 2-3 razy dziennie.

8. Ograniczenie liczby przedmiotów

W zapobieganiu powstawaniu kurzu olbrzymią rolę pełni również ograniczenie do minimum powierzchni, na których może gromadzić się kurz. Warto więc postawić na minimalizm we wnętrzu, pozbywając się nadmiernych mebli i ograniczając liczbę pamiątek czy bibelotów. Aranżując mieszkanie, pamiętajmy również, aby nie zostawiać trudno dostępnych szpar (np. za kanapą czy pomiędzy szafą, a sufitem).

9. Pozbycie się dywanów, firanek i zasłon

Z analogicznych względów warto pozbyć się zasłon, firanek czy dywanów, gdyż stanowią one ogromną powierzchnię, na której gromadzi się kurz.

10. Zdejmowane pokrowce i kapy, które możemy wyprać

Kanapy i łóżka to meble, na których spędzamy bardzo dużo czasu w ciągu dnia. Nic więc dziwnego, że stanowią one świetne miejsce do rozwoju roztoczy kurzu domowego. Spieralne kapy na kanapy i pokrowce na materace to łatwy sposób na utrzymanie ich w czystości.

11. Szczotkowanie zwierząt

Posiadacze czworonogów wiedzą doskonale, ile sierści potrafią gubić ich pupile. Tymczasem to sierść zwierząt jest jednym z najważniejszych składników kurzu domowego. Regularne czesanie kotów i psów zmniejszy ilość kurzu pokrywającego podłogę.

12. Wymiana filtrów w posiadanych urządzeniach AGD

Rzecz, o której często zapominamy na co dzień. W urządzeniach AGD, np. frytkownicy czy okapie kuchennym znajdują się filtry, które mają za zadanie pochłaniać tłuszcz i brud kuchenny. Automatycznie zbierają one też okoliczny kurz. Warto wiedzieć, iż tłuste filtry mają ograniczoną skuteczność pochłaniania zanieczyszczeń. Dzięki regularnej wymianie będą zaś w stanie zebrać więcej kurzu.

Podsumowanie

Trwale pozbycie się kurzu w domu wymaga połączenia różnych działań. Z jednej strony warto zainwestować w urządzenia, które szczególnie pomogą zredukować ilość kurzu unoszącego się w powietrzu, np. oczyszczacz powietrza. Z drugiej nieoceniony będzie odkurzacz o niskim poziomie emisji wtórnej. Finalny efekt nie będzie jednak możliwy bez zmiany pewnych nawyków i przyzwyczajeń, a przede wszystkim regularności i konsekwencji w działaniu.

Na koniec dobra wiadomość: Im częściej będziemy sprzątać, tym mniej brudu i kurzu zgromadzi się w naszym domu i tym krócej zajmie nam pozbycie się ich..

Zobacz także:

• Oczyszczacze powietrza – Ranking
• Oczyszczacz powietrza dla alergików – jaki wybrać?
• Czy oczyszczacz powietrza usuwa kurz?
• Pyły zawieszone – wszystko o pyłach PM2,5 i PM10
• Oczyszczacz powietrza z jonizatorem czy jonizator powietrza? Co wybrać?
• Oczyszczacze powietrza dla palaczy – ranking
• Oczyszczacz powietrza a związki chemiczne: co warto wiedzieć?

W połowie 2021 roku Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) opublikowała nowe rekomendowane normy dot. jakości powietrza.

24 kwietnia 2024 Parlament Europejski przegłosował aktualizację dyrektywę AAQD, zgłoszoną przez Komisję Europejską jeszcze w 2022. Ona również zakłada zaostrzenie norm (choć łagodniej niż sugeruje to WHO), co ma wymiernie przełożyć się na spadek liczby przedwczesnych zgonów.

Co dokładnie się zmieniło? Jak wyglądają obecne normy jakości powietrza WHO, a jak UE czy Polski? Jakie oczyszczacze powietrza są w stanie im sprostać?

Z poniższego artykułu dowiesz się m.in.: 1. Jakie są nowe normy WHO dla pyłów zawieszonych PM2,5 i PM10? 2. Jakie będą nowe normy UE wg dyrektywy AAQD? 3. Jakie są aktualne wytyczne dot. poziomów tlenków siarki i azotu? (SOX i NOX) 4. Dlaczego WHO zaktualizowało swoje zalecenia? 5. Skąd czerpać informacje nt. aktualnej jakości powietrza w swoim otoczeniu? 6. Jakie oczyszczacze powietrza są w stanie sprostać nowym normom jakości powietrza?

Nowe normy WHO dot. poziomu pyłów PM2,5

Jedną z najważniejszych zmian jest bardziej restrykcyjny limit dopuszczalnego stężenia pyłów PM2,5 uznanych za najbardziej szkodliwe dla zdrowia. Zgodnie z nowymi wytycznymi:

• Maksymalne stężenie średnioroczne PM2,5 nie powinno przekraczać 5 µg/m³  (wcześniej było to 10 µg/m³) 
• Stężenie dobowe nie powinno zaś przekraczać 15 µg/m³ (wcześniej było to 25 ug/m³)

Nowe normy WHO dot. poziomu pyłów PM10

Obniżono także maksymalne dopuszczalne stężenie pyłów PM10 do wartości, ustalając średnioroczny limit 15 µg/m³. Nowe wytyczne prezentują się więc następująco: 

• Maksymalne stężenie średnioroczne PM10 nie powinno przekraczać 15 µg/m³  (wcześniej było to 20 µg/m³) 
• Stężenie dobowe nie powinno zaś przekraczać 45 µg/m³ (wcześniej było to 50 ug/m³)

Pozostałe zmiany norm jakości powietrza WHO

Aktualizacje zalecanych norm jakości powietrza przez WHO w 2021 dotyczyły łącznie 6 zanieczyszczeń.

Oprócz pyłów zawieszonych PM także:

NO₂ – rocznie 10 µg/m³ (zamiast 40 µg/m³ ) oraz dobowo 25 µg/m³ (wcześniej brak),

SO₂ – dobowo 40 µg/m³ (złagodzenie względem poprzednich 20 µg/m³),

CO – dobowo 4 µg/m³ (wcześniej brak),

O₃ – 60 µg/m³ w szczycie sezonu (wcześniej brak). Normy dla 8 godzin bez zmian.

Dyrektywa AAQD – nowe normy jakości powietrza w Unii Europejskiej

24.04.2024, podczas ostatniego w tej kadencji posiedzenia Parlamentu Europejskiego, przegłosowano aktualizację dyrektywy ws. w sprawie jakości powietrza (AAQD), którą w 2022 r. zaproponowała Komisja Europejska.

Co nowego?

Dyrektywa ma przybliżać nieco UE do aktualnych, rygorystycznych norm jakości powietrza WHO.

Zakłada zerową emisję zanieczyszczeń do 2050 oraz zaostrzenie dopuszczalnych limitów szkodliwych substancji.

Zmiany mają objąć PM2.5 10µg/m³ (zamiast 25 µg/m³) oraz NO2 20µg/m³ (40 µg/m³)

Kiedy zmiany wchodzą w życie?

Kraje powinny wdrożyć nowe normy do 2030 roku. Zostawiono jednak furtkę pozwalającą wydłużać ten termin do 2035, a nawet 2040 roku. Polskie przepisy są na razie łagodniejsze, niż te rekomendowane przez WHO, jak i nawet przez UE.

Wszystkie normy jakości powietrza dla najważniejszych zanieczyszczeń zebraliśmy w poniższej liście.

Normy jakości powietrza 2024 – WHO vs UE vs Polska

PM2,5

• WHO: 5 µg/m³ (stężenie średnioroczne), 15 µg/m³ (dobowe)
• UE: 10 µg/m³ (stężenie średnioroczne), brak norm dla stężenia dobowego
• Polska: 20 µg/m³ (stężenie średnioroczne), brak norm dla stężenia dobowego

PM10

• WHO: 15 µg/m³ (stężenie średnioroczne), 45 µg/m³ (dobowe)
• UE: 40 µg/m³ (stężenie średnioroczne), 50 µg/m³ (dobowe)
• Polska: 40 µg/m³ (stężenie średnioroczne), 50 µg/m³ (dobowe)

NO2 (dwutlenek azotu)

• WHO: 10 µg/m³ (stężenie średnioroczne), 25 µg/m³ (dobowe)
• UE: 20 µg/m³ (stężenie średnioroczne), 200 µg/m³ (max. przez godzinę, najwyżej 18 razy w roku)
• Polska: 40 µg/m³ (stężenie średnioroczne), brak norm dla stężenia dobowego.

SO2 (dwutlenek siarki)

• WHO: 40 µg/m³ (stężenie dobowe), brak norm dla stężenia średniorocznego
• UE: 125 µg/m³ (stężenie dobowe), brak norm dla stężenia średniorocznego
• Polska: 125 µg/m³ (stężenie dobowe), brak norm dla stężenia średniorocznego

CO (tlenek węgla)

• WHO: 4 µg/m³ (stężenie dobowe), brak norm dla stężenia średniorocznego
• UE: 10 µg/m³ (stężenie dobowe), brak norm dla stężenia średniorocznego
• Polska: brak norm

O3 (ozon)

• WHO: 100 µg/m³ (stężenie dzienne, przez max. 8 godzin)
• UE: 120 µg/m³ (stężenie dzienne, przez max. 8 godzin)
• Polska: 120 µg/m³ (stężenie dzienne, przez max. 8 godzin),

Alerty RCB i poziomy informowania w Polsce – kiedy wysyłane są ostrzeżenia?

Wyróżniamy w Polsce 3 poziomy zanieczyszczeń. Parametrem branym przez nie pod uwagę jest poziom PM10 w danym dniu, na danym obszarze. W zależności od stężenia PM10, mówimy o poziomach:

• dopuszczalnym (do 50 µg/m³ PM10)
• informowania (do 100 µg/m³ PM10)
• alarmowym (do 150 µg/m³ PM10)

Jak czytamy na stronie Generalnego Inspektoratu Ochrony Środowiska: „poprzez ALERT RCB rozsyłane będą informacje o ryzyku wystąpienia w danym dniu przekroczenia poziomu alarmowego dla pyłu zawieszonego PM10.

Powiadomienie będzie przygotowywane przez GIOS i rozsyłane przez RCB w przypadku wystąpienia ryzyka przekroczenia średniodobowego stężenia pyłu zawieszonego PM10 wynoszącego 150 µg/m³.”

Dlaczego WHO i UE aktualizują normy jakości powietrza? Co to oznacza dla mieszkańców?

W raporcie Air Quality in Europe 2021 Europejska Agencja Środowiska (EEA) przedstawiła dane dot. oceny emisji i stężeń zanieczyszczeń powietrza w całej Europie w latach 2019 i 2020 oraz jak te dane mają się do unijnych norm jakości powietrza i nowych rekomendacji WHO.

W 2019 roku w 27 krajach członkowskich UE doszło do:

• 307 000 przedwczesnych zgonów w wyniku narażenia na drobny pył zawieszony,
• 40 400 przedwczesnych zgonów w wyniku przewlekłej ekspozycji na dwutlenek azotu,
• 16 800 przedwczesnych zgonów wśród osób narażonych na ostrą ekspozycję na ozon.

Z drugiej strony w latach 2005-2019 udało się też zmniejszyć emisję tlenków azotu o 36%, a dwutlenku siarki aż o 76%. 

Celem planu działania na rzecz zerowego zanieczyszczenia  jest zmniejszenie liczby przedwczesnych zgonów spowodowanych narażeniem na drobny pył o 55% do 2030 r. w porównaniu z 2005 r.

Dlatego też Komisja Europejska zainicjowała przegląd dyrektyw dotyczących jakości powietrza atmosferycznego, aby ściślej dostosować standardy jakości powietrza w Europie do zaleceń WHO.

Zanim przejdziemy do zakupu oczyszczaczy powietrza, które (w większości) mają wbudowane czujniki pyłów PM2,5 czy PM10, warto najpierw sprawdzić z jak zanieczyszczonym powietrzem mamy do czynienia w naszym domu i okolicy.

Dobrym pierwszym krokiem jest odwiedzenie stron instytucji, które na bieżąco monitorują stan powietrza na danym obszarze, np. Airly czy GIOŚ (Generalny Inspektorat Ochrony Środowiska).

Znajdziemy w nich mapy jakości powietrza, aktualizowane na podstawie informacji z czujników znajdujących się w różnych częściach miasta.

Warto też zwrócić uwagę na to, gdzie dokładnie zlokalizowany jest czujnik.

Zdarza się bowiem, iż sensor umiejscowiony w pobliżu np. zakładu przemysłowego będzie prezentował zawyżone odczyty.

Znany jest również przypadek Nowego Targu, w którym przeniesiono stację pomiarową z centrum na obrzeża, co automatycznie poprawiło jakość prezentowanego powietrza.

Jeśli widzimy, że w naszej okolicy poziom PM2,5 często przekracza dopuszczalne normy, sięgając średnio np. 40-50 PM2,5, warto w przyszłości rozważyć zakup oczyszczacza powietrza.

Przyjmuje się bowiem, że około 30-40% zanieczyszczeń z zewnątrz dostaje się do budynków, przez drzwi i stolarkę okienną. 

A jak zmierzyć poziom PM2,5 w mieszkaniu?

Warto kupić w tym celu miernik jakości powietrza, wyposażony w czujnik pyłów PM2,5 i/lub PM10. Sensory te kosztują od ok. 130 do nawet 1100 zł, a najtańszym godnym polecenia urządzeniem będzie Xiaomi SmartMi PM2,5 Detector.

Polecamy jednak również odwiedzić nasz ranking czujników jakości powietrza, gdzie znajdziecie 16 modeli o różnej funkcjonalności i zakresie cen.

Normy jakości powietrza, a oczyszczacze powietrza

Przy okazji nowych rekomendacji WHO dot. stężeń zanieczyszczeń, powstaje pytanie jak oczyszczacze powietrza pomagają w osiąganiu docelowej jakości powietrza?

Najważniejsze fakty:

• Oczyszczacze powietrza opierają swą pracę o odczyty z czujników jakości powietrza (m.in. czujnika pyłów zawieszonych, w niektórych modelach czujnika kurzu oraz np. czujników LZO) oraz algorytm oceny jakości powietrza

• Im bardziej rygorystyczny algorytm oceny jakości powietrza, tym mniejsza tolerancja na przekroczenia norm – oczyszczacz szybciej będzie dążył do przywrócenia wymaganej jakości powietrza (zalecanej przez WHO)

• Oczyszczacz powietrza nie oczyści powietrza w otoczeniu budynku, a jedynie to, co znajdzie się w obrębie danego mieszkania. Ze względu na obecne w lokalach ściany, korytarze, zaułki, ograniczające przepływ powietrza, poleca się zakup oczyszczaczy do poszczególnych pomieszczeń aniżeli do całych mieszkań.

Dostępne na polskim rynku oczyszczacze przejawiają spore różnice w interpretacji zanieczyszczeń. Przykładowo: modele Xiaomi, projektowane głównie z myślą o rynku chińskim, pracują w trybie automatycznych wg azjatyckich norm zanieczyszczeń, znacznie łagodniejszych niż te rekomendowane przez WHO czy UE. Podobnie do oceny stężeń PM2,5 podchodzą np. oczyszczacze powietrza Toshiba czy Sharp.

Na drugim biegunie mamy m.in. urządzenia LIFAair oraz polskiego producenta Klarta, które kładą duży nacisk na dopasowanie algorytmu pracy do restrykcyjnych norm WHO.

Oto jak poszczególne marki interpretują niedopuszczalne poziomy pyłów PM2,5.

XIAOMI > 150 µg/m³ (1000% dobowej dla pyłów PM2.5!!!)
SAMSUNG >75 µg/m³ (500% dobowej normy!)
PHILIPS > 56/80 µg/m³ (>360% normy)
KLARTA > 30 µg/m³ (250% normy)
LIFAAIR > 12 µg/m³ (75% normy) 

Nowe normy WHO – jaki oczyszczacz powietrza wybrać? 

1. Klarta Forste 4 – cena 859 zł I Numer 1 w naszym rankingu

Oczyszczacze polskiej marki Klarta od lat cechują się bardzo restrykcyjnym podejściem do smogu i świetnym trybem automatycznym. I choć, jak w przypadku większości elektroniki, produkcja odbywa się w Chinach, serce oczyszczacza, a więc algorytm oceny jakości powietrza, tryby pracy, liczba prędkości wartości czy wszelkie dodatkowe funkcjonalności zostały opracowane w Polsce.

Dlatego też Klarta Forste 4 jest najbardziej polecanym przez nas oczyszczaczem w zestawieniu urządzeń, które sprostają nowym normom WHO.

Łączy bowiem niską cenę z bezkompromisowym podejściem do smogu (przyśpiesza już przy 6 µg/m³), niemal bezobsługową eksploatacją (3 intuicyjne tryby automatyczne) i inteligentnym charakterem (Wi-Fi z aplikacją mobilną i pełną automatyzacją).

Model	Klarta Forste 4
Cena	899 zł
Wydajność oczyszczania	300 m³/h
Rekomendowana powierzchnia	37,5 m²
Filtry	Wstępny, HEPA H13 lub E11, węglowy
Czujniki	PM2,5, temperatury, wilgotności
Wskaźniki	Numeryczny na panelu sterowania i w aplikacji
Głośność	20-59 dB
Pobór mocy	5-436 W
Roczny koszt eksploatacji	Żywotność filtrów – 12 mies, cena od 169 zł za komplet, roczny koszt eksploatacji – od 169 zł

2. Klarta Stor 2 – cena 1399 zł

Drugi z modeli Klarty – Stor 2, podobnie jak Forste 4, jest urządzeniem zaprojektowanym z myślą o polskim rynku. Dlatego też system oceny jakości powietrza jest tu bardziej restrykcyjny niż np. w Xiaomi, Sharpie czy Samsungu.

Klarta Stor 2 jest już zauważalnie droższy od Forste 4, jednak dzięki ogromnej wydajności oczyszczania – 600 m3/h, wciąż jest bardzo opłacalnym modelem (zwłaszcza do dużych powierzchni)

Model	Klarta Stor 2
Cena	1399 zł
Wydajność oczyszczania	600 m³/h
Rekomendowana powierzchnia	75 m²
Filtry	Wstępny, HEPA H13 lub E11, węglowy
Czujniki	PM2,5, temperatury, wilgotności
Wskaźniki	Kolorystyczny, numeryczny jedynie w aplikacji
Głośność	24-66 dB
Pobór mocy	5-66 W
Roczny koszt eksploatacji	Żywotność filtrów – 12 mies, cena od 269 zł za komplet, roczny koszt eksploatacji – od 269 zł

3. Electrolux Pure A9 PA91-404DG/GY – cena 1599 zł

Electrolux Pure A9 PA91-404GY i Electrolux Pure A9 PA91-404DG to urządzenia o wysokiej wydajności i bardzo dobrej kulturze pracy. Są one wyposażone w filtry skuteczne w walce ze smogiem i alergenami, a także w czujniki PM2,5 oraz LZO. Wydajność oczyszczania modeli z serii 404 to 442 m³/h, co pozwala oczyścić powietrze w pomieszczeniach do 55 m².

Wadę stanowi natomiast fakt, iż odczyty sensora pyłu zawieszonego interpretowane są łagodniej niż powinny. Electrolux PA91-404GY/PA91-404DG uznaje jakość powietrza za dobrą, gdy stężenie wynosi 35 µg/m³.

Na tle konkurencji to i tak stosunkowo dobry wynik. Tymczasem nowe średniodobowe normy PM2,5 wg WHO mówią o maksymalnie 15 µg/m³. Jest więc nieźle, ale mogło być lepiej.

Model	Electrolux Pure A9 PA91/404DG/GY
Cena	1599 zł
Wydajność oczyszczania	442 m³/h
Rekomendowana powierzchnia	55 m²
Filtry	Wstępny, HEPA E12 lub E11, węglowy
CzujnikiTVOC, światła, temperatury, wilgotności	PM2,5, temperatury, wilgotności, TVOC, światła, temperatury, wilgotności
Wskaźniki	Numeryczny na panelu sterowania i w aplikacji
Głośność	17-49 dB
Pobór mocy	b.d.
Roczny koszt eksploatacji	Żywotność filtrów – 12 mies, cena od 279 zł. Roczny koszt eksploatacji – od 269 zł

Źródła:

1. Autor nieznany. Jakość powietrza. Consilium Europa. 04.03.2024. www.consilium.europa.eu/pl. Dostęp do strony internetowej: 27.03.2024

2. Komunikat GIOŚ z dnia 28.12.2021 r. w sprawie aktualnej i prognozowanej jakości powietrza w Polsce. www.powietrze.gios.gov.pl. Dostęp do strony internetowej: 05.09.2023

3. Zespół LIFE MAPPINGAIR/PL. Nowe wytyczne Światowej Organizacji Zdrowia dotyczące norm jakości powietrza. 23.09.2021. www.mappingair.meteo.uni.wroc.pl. Dostęp do strony internetowej: 04.09.2023

4. Zespół LIFE MAPPINGAIR/PL. Jakość powietrza w Europie 2021. 21.12.2021. www.mappingair.meteo.uni.wroc.pl. Dostęp do strony internetowej: 04.09.2023

5. Puls Medycyny. WHO opublikowało nowe, restrykcyjne wytyczne dot. zanieczyszczenia powietrza. 23.09.2021. www.pulsmedycyny.pl. Dostęp do strony internetowej: 05.09.2023

6. Komitet Stałych Przedstawicieli zaaprobował przyszłe prawo dot. norm jakości powietrza (z ang. „Council’s COREPER Approves Future Ambient Air Quality Law”). 11.03.2024. www.eeb.org. Dostęp do strony internetowej: 25.04.2024

Kiedy zachoruje jeden z domowników, choruje cała rodzina. Podobnie niestety dzieje się, kiedy choruje budynek. Jak to możliwe, że budynek choruje? Syndrom lub zespół chorego budynku to stan lub zespół dolegliwości odczuwanych w związku z przebywaniem w danym miejscu (mieszkaniu lub zakładzie pracy). Termin ten został pierwszy raz wprowadzony przez WHO w 1983 roku, które informowało, że ok. 30% budynków na świecie może przyczyniać się do problemów zdrowotnych przebywających w nim osób. 

---

Spis treści:

1. Syndrom chorego budynku – objawy
2. Syndrom chorego budynku – przyczyny
   • Zespół chorego budynku w Polsce?
3. Jak przeciwdziałać syndromowi chorego budynku?
4. FAQ, czyli najczęstsze pytania o przyczyny zanieczyszczeń powietrza

---

Syndrom chorego budynku – objawy

Kiedy mamy do czynienia z syndromem chorego budynku (z ang. „Sick building syndrome” – SBS)? Najłatwiej wytłumaczyć to prostą analogią – gdy przychodząc do jakiegoś budynku (szkoła, miejsce pracy, dom), odczuwamy pewne dolegliwości, które po wyjściu z tego miejsca słabną lub całkowicie ustępują.

---

Zadbaj o jakość swojego powietrza, sprawdź nasz ranking oczyszczaczy:

---

Syndrom chorego budynku – skutki dla zdrowia

• ból głowy
• senność
• poczucie ciągłego zmęczenia,
• kaszel
• katar
• duszności

Oczywiście długotrwałe przebywanie w takich miejscach może spowodować nasilenie alergii lub astmy, a nawet prowadzić do rozwoju chorób onkologicznych czy zatrucia tlenkiem węgla. Mówimy wtedy o tzw. Building Related Illness (choroby związane z budynkiem). Podobnie jak w przypadku innych dolegliwości, bardziej narażone na negatywne skutki uboczne będą osoby z osłabioną odpornością, osoby zestresowane, ale też i kobiety.

Syndrom chorego budynku – przyczyny

Do najczęściej wymienianych przyczyn zespołu chorego budynku zaliczamy przede wszystkim brak odpowiedniej wentylacji. By pozbyć się z pomieszczenia np. szkodliwego nadmiaru dwutlenku węgla, szacuje się, że potrzebna jest wymiana powietrza na poziomie ok. 20-30 m3/h. W praktyce jest to rzadko realizowane. Oprócz słabej cyrkulacji powietrza, do syndromu chorego budynku przyczyniają się istotnie również niskiej jakości materiały wykończeniowe czy palenie tytoniu.

8 najważniejszych przyczyn syndromu chorego budynku

• słaba wentylacja – zbyt szczelna okna, niedrożne przewody wentylacyjne
• wykorzystane materiały budowlane i wykończeniowe – np. azbest użyty do budowy, czy farby, kleje i impregnaty w meblach, które generują lotne związki organiczne
• nadmierna wilgotność prowadząca do rozwoju pleśni i grzybów
• smog, spaliny i inne zewnętrzne zanieczyszczenia powietrza
• alergeny wziewne – pyłki i roztocza kurzu domowego
• palenie tytoniu
• nieprawidłowe konserwowanie i czyszczenie przewodów wentylacyjnych i klimatyzacyjnych
• organizmy żywe (bakterie i wirusy) – skrajny przykład to Legionella pneumophila, która w 1976 r w jednym z hoteli w Filadelfii przyczyniła się do hospitalizacjo 221 i śmierci 34 osób.

Zespół chorego budynku w Polsce?

Najsłynniejszym bodaj przykładem syndromu chorego budynku był warszawski wieżowiec Intraco II (dzisiaj Oxford Tower). Wybudowany w latach 70-tych, stanowił jedną z najwyższych i najnowocześniejszych tego typu budowli. Wśród osób pracujących w biurowcu z czasem zaczęto dostrzegać wzmożoną ilość urlopów i zwolnień lekarskich. Zdarzały się też przypadki omdlenia w miejscu pracy. Wadliwy okazał się dość oszczędnie zaprojektowany system wentylacji. Po dodaniu otwieralnych okien i modernizacji budynku – problem zniknął.

Dziś syndrom chorego budynku wciąż kojarzy się głównie z przestrzenią biurową. Nowoczesne biurowce, pomimo ogromnych połaci szkła, również są często pozbawione możliwości otwarcia okien. Za system wentylacji odpowiada tam klimatyzacja, która częściej lub rzadziej jest serwisowana. W takich przypadkach również łatwo o przeziębienia i dolegliwości górnych dróg oddechowych.

Jak przeciwdziałać syndromowi chorego budynku?

Sposobów jest kilka, a najlepsze efekty daje oczywiście ich połączenie. Należy zatem pamiętać o:

1. regularnej wentylacji i dopływie świeżego powietrza
2. czystości powietrza – oczyszczacze powietrza
3. zapewnieniu odpowiedniej wilgotności – nawilżacze powietrza
4. temperatury – klimatyzatory powietrza

Pomocne będą również rośliny doniczkowe, które pomogą w walce z zanieczyszczeniami, a w liczbie kilku lub więcej, mogą się również przydać do utrzymania pożądanego poziomu wilgotności.

Przeczytaj także: Optymalna wilgotność powietrza w domu

Prawidłowa wentylacja pomieszczeń

Choć nie ma w tym przypadku złotej reguły, dwie rzeczy są pewne. Warto przede wszystkim co jakiś czas sprawdzać drożność wentylacji grawitacyjnej, dbając również o takie rozwiązania jak mikrowentylacja w oknach czy tzw. nawiewniki.

Niemniej ważne jest również regularne otwieranie okien i wietrzenie pomieszczeń. Nie chodzi jednak o pozostawienie otwartych okien przez długi okres czasu, a o krótkie 5-10 minutowe interwały 2-3 razy dziennie przy oknach otwartych „na przestrzał”. Jest to szczególnie istotne zimą, gdy nie chcemy przecież zbytnio wyziębić pomieszczeń. Wietrzenie pomieszczeń pozwala też pozbyć się nadmiaru dwutlenku węgla. Zbyt duża ilość CO₂ (powyżej 1100-1200 ppm) może oznaczać senność, apatię, problemy z koncentracją, bóle głowy.

2. Oczyszczacze powietrza – sposób na smog, alergeny, bakterie i wirusy

Zestawienie oczyszczaczy powietrza – Philips AC2729/50 (model z nawilżaczem), Klarta Forste 4, Xiaomi Air Purifier Pro H i Electrolux PA91-604DG. Źródło: materiały własne Ranking-Oczyszczaczy.pl

Choć nawet najlepsze oczyszczacze powietrza nie zapewnią nam w codziennych warunkach całkowicie czystego powietrza, wolnego od pyłków roślin, zarodników pleśni czy kłębów kurzu, pozwolą one zredukować stężenia tych szkodliwych związków.

Zmniejszając poziom zanieczyszczeń o kilkadziesiąt procent przynoszą odczuwalną ulgę, zwłaszcza osobom cierpiącym często z powodu dolegliwości górnych dróg oddechowych. Nie do przecenienia jest również obecność filtra węglowego, który skutecznie neutralizuje szkodliwe i nieprzyjemne zapachy – acetonu, formaldehydu, ale także np. dymu papierosowego. W kwestii czystości powietrza ciężko o lepsze, bardziej kompleksowe rozwiązanie, aniżeli oczyszczacz powietrza.

3. Nawilżacze powietrza – sposób na dokładne zarządzanie poziomem wilgotności

Philips HU4813/10, Klarta Humea WiFi i Xiaomi Smartmi Evaporative Humidfier. Materiały własne Ranking-oczyszczaczy.pl

Nawilżacz powietrza to proste urządzenie elektroniczne, które ma za zadanie podnieść poziom wilgotności, a następnie spróbować go utrzymać w komfortowych dla nas wartościach. Dzięki obecności higrostatu, możemy ustawić 40, 50, 60 czy 70% nawilżenia pomieszczenia. Higrometr pozwoli zaś wygodnie wszystko kontrolować. Dodatkowo, wyposażone w filtry, nawilżacze ewaporacyjne odfiltrowują z wody sole wapnia czy magnezu, których mikrocząsteczki podrażniają drogi oddechowe.

Niezależnie od tego, czy wybierzemy ewaporacyjny czy ultradźwiękowy nawilżacz powietrza, pamiętajmy, że urządzenie ma ciągły kontakt z wodą. Dlatego też ważne jest utrzymywanie go w czystości.

4. Regulacja temperatury? klimatyzator przenośny lub split

Wybrane modele klimatyzatorów przenośnych w naszym biurze. Materiały własne Ranking-Oczyszczaczy.pl

Kolejnym z elementów wpływających na jakość powietrza w pomieszczeniu jest jego temperatura. I choć komfort cieplny jest często pomijany, stanowi on też nieodzowny element, wpływający na komfort oddychania, poziom zmęczenia czy wody w organizmie (np. w przypadku panującego gorąca).

Należy jednak przy tym bezwzględnie pamiętać o serwisowaniu i czyszczeniu układów klimatyzacyjnych, gdyż w przeciwnym razie grozi to rozwojem bakterii (np. słynny przykład Legionelli pneumophili, w jednym z hoteli w Filadelfii 

Warto przy tym podkreślić, iż wiele klimatyzatorów może nie tylko chłodzić, ale także ogrzewać pomieszczenia. Dzięki temu pozwolą utrzymywać odpowiedni komfort cieplny przez cały rok.

Zobacz także: Jak wybrać dobry klimatyzator przenośny?

FAQ, czyli najczęstsze pytania

Czystość powietrza ma istotny wpływ na nasze zdrowie i samopoczucie. Warto poznać źródła obecnych w nim zanieczyszczeń, aby w miarę możliwości ograniczać swój kontakt z czynnikami chorobotwórczymi. W tym artykule wyjaśniamy, co oraz w jak znacznym stopniu wpływa na stopień zanieczyszczenia powietrza.

---

Spis treści:

1. Naturalne przyczyny zanieczyszczenia powietrza
2. Antropogeniczne zanieczyszczenia powietrza
   • Ogrzewanie budynków
   • Działalność przemysłowa
   • Transport
   • Działalność rolnicza
   • Pozostałe przyczyny zanieczyszczeń powietrza

---

Naturalne przyczyny zanieczyszczenia powietrza

Źródła zanieczyszczeń obecnych w powietrzu można podzielić na naturalne oraz antropogeniczne, czyli związane z działalnością człowieka. Do tych pierwszych zaliczamy:

• wybuchy wulkanów – generują popioły i gazy takie jak dwutlenek węgla, dwutlenek siarki, siarkowodór,
• pożary lasów, stepów i sawann – są źródłem tlenku i dwutlenku węgla oraz pyłu,
• bagna – w oparach bagiennych obecne są metan, dwutlenek węgla, amoniak i siarkowodór,
• erozja gleb i skał – wytwarza pyły,
• burze piaskowe – powodują zanieczyszczanie powietrza pyłem,
• gejzery – generują siarkowodór oraz metale ciężkie, w tym arsen,
• wyładowania atmosferyczne – powstają z nich tlenki azotu,
• rośliny – wytwarzają pyłki,
• grzyby – źródło zarodników,
• bakterie i inne mikroorganizmy – generują metan.

Antropogeniczne zanieczyszczenia powietrza

O ile naturalne źródła zanieczyszczeń istniały na świecie od zawsze, to źródła antropogeniczne dołączyły do nich z czasem i stopniowo ich znaczenie rosło. Obecnie to właśnie działalność człowieka jest główną przyczyną złej jakości powietrza, a do emisji zanieczyszczeń przyczyniamy się na kilka sposobów.

Ogrzewanie budynków

Ogrzewanie budynków mieszkalnych to jedno z najstarszych antropogenicznych źródeł zanieczyszczeń powietrza. Odpowiada za powstawanie m.in.:

• Pyłów zawieszonych – we Francji udział domowych pieców i kotłów grzewczych w emisji pyłu PM2,5 oszacowany został na 43%. W Polsce to 78%,
• Węglowodorów – w tym beznoapirenu.
• Dwutlenku siarki – tradycyjny kocioł z ręcznym podajnikiem paliwa stałego o nominalnej mocy cieplnej j ≤ 0,5 MW wytwarza 550 g/GJ (gram na gigadżule energii chemicznej zawartej w paliwie)
• Gazów cieplarnianych – wliczają się do nich m.in. para wodna, dwutlenek węgla, metan.
• Tlenków azotu.

Na ilość generowanych zanieczyszczeń istotny wpływ ma sposób ogrzewania budynku, czego potwierdzeniem jest poniższy wykres:

To właśnie ogrzewanie budynków stanowi główną przyczynę złej jakości powietrza w Polsce oraz podstawowe źródło smogu londyńskiego.

Zobacz także:
Smog londyński. Skład, powstawanie, skutki
Przyczyny smogu w Polsce – kto zanieczyszcza nasze powietrze

Działalność przemysłowa

Przemysł także jest ważnym źródłem zanieczyszczeń obecnych w powietrzu. Generuje przede wszystkim:

• Pyły zawieszone – we Francji udział przemysłu w emisji pyłu PM2,5 w 2017 r. wynosił 17%.
• Tlenki azotu – w 2020 r. w Kanadzie udział przemysłu w emisji tlenków azotu oszacowano na 43%.
• Węglowodory – w Polsce 11% benzoapirenu pochodzi właśnie z przemysłu.
• Metale ciężkie – m.in. kadm (Cd), ołów (Pb) i rtęć (Hg).
• Gazy cieplarniane – według danych Komisji Europejskiej przemysł energetyczny odpowiadał za emisję 28,2% gazów cieplarnianych,
• Tlenki siarki.

Główną rolę w emisji wspomnianych zanieczyszczeń odgrywają przemysł energetyczny, ciężki oraz chemiczny.

Przemysł energetyczny, czyli produkcja energii

Produkcja energii to gałąź przemysłu, jednak podczas omawiania tematu zanieczyszczeń powietrza często traktuje się ją jako ich odrębne źródło. W Kanadzie 31% tlenku azotu pochodzi właśnie z tej branży. Natomiast według danych Komisji Europejskiej przemysł energetyczny odpowiadał za emisję 28,2% gazów cieplarnianych.

Przemysł ciężki

Tu jako przykład można wskazać gazy cieplarniane, których 7% w Europie pochodzi właśnie z przemysłu ciężkiego.

Przemysł chemiczny

Ta gałąź przemysłu odpowiada m.in. za 2% emisji amoniaku w Kanadzie.

Transport

Źródłem zanieczyszczeń jest zarówno transport lądowy (w tym także kolejowy), jak i powietrzny oraz wodny.

• Tlenki azotu – dla przykładu w 2010 r. w Kanadzie transport odpowiadał za emisję 55% tlenków azotu. W aglomeracji warszawskiej w 2021 r. było to aż 75%. Warto zauważyć, iż w przypadku samochodów ilość generowanych tlenków azotu uzależniona jest od wieku pojazdu (w kolejnych latach zaostrzane były normy odnośnie dopuszczalnej ilości wytwarzanych zanieczyszczeń) oraz rodzaju silnika. Według raportu TRUE Initiative „Ocena rzeczywistej emisyjności pojazdów w Warszawie” samochody benzynowe, które stanowiły 64,06% pojazdów na drogach wygenerowały 41,49% azotu, natomiast diesle, których na drogach było 35,94% aż 58,51%.
• Dwutlenek siarki – według danych z Polski z 2020 r. transport odpowiadał za emisję tylko 0,15% SO2, ale w USA w 2002 r. jego udział oszacowano na 5%.
• Węglowodory – według danych z 2020 r. w Polsce 0,62% węglowodorów pochodzi z transportu.
• Pyły zawieszone – w Polsce udział transportu w emisji PM2,5 i PM10 szacowany jest odpowiednio na z danych 4,32% i 4,51%, natomiast we Francji w 2015% dla pyłu PM2,5 wartość wynosiła 15%.
• Amoniak – w Kanadzie udział transportu wynosi 5%.
• Gazy cieplarniane – łączny udział transportu w emisji gazów cieplarnianych to 28,5%. Głównym źródłem jest transport drogowy, ale lotniczy i wodny także ma tutaj istotne znaczenie. W 2010 r. w Kanadzie 75% emitowanego CO2 pochodziło właśnie z transportu. Poniższa grafika przedstawia, jak wyglądała sytuacja pod tym względem w UE w 2019 r.

Niektóre zanieczyszczenia generowane przez pojazdy silnikowe pod wpływem promieniowania UV mogą ulec reakcjom skutkujących powstaniem smogu fotochemicznego, którego głównym składnikiem jest ozon.

Zobacz także: Smog fotochemiczny. Skład, powstawanie, skutki

Działalność rolnicza

Gospodarstwa rolne emitują:

• Amoniak – szacunkowo w UE branża rolnicza odpowiada za 92% jego emisji, a kluczową rolę odgrywają takie działania jak gospodarka odchodami zwierzęcymi oraz stosowanie nawozów azotowych. W przypadku odchodów zwierzęcych powstawanie amoniaku związane jest z procesem rozkładu substancji białkowych, natomiast do emisji amoniaku z nawozów dochodzi w trakcie rozkładania tych preparatów pod wpływem wilgoci.
• Tlenki azotu – w UE z hektara ziemi trafia rocznie do atmosfery średnio 15 kg tlenku azotu, natomiast w rekordowej pod tym względem Holandii aż 50 kg, co odpowiada za 46% ogólnej ilości tlenków azotu emitowanych w tym kraju. W Polsce branża rolnicza wytwarza 8,7 % tych tlenków.
• Niemetanowe lotne związki organiczne (NMLZO) – w Polsce 14% NMZLO pochodzi właśnie z rolnictwa. Głównym ich źródłem są nawozy naturalne.
• Pyły zawieszone – w Polsce z rolnictwa pochodzi 2,4 % pyłów PM2,5, lecz badania z USA wskazują, iż w tym kraju rolnictwo stanowi główną przyczyną emisji drobnego pyłu.
• Gazy cieplarniane, w tym metan – w 2018 r. w Polsce udział rolnictwa w źródłach metanu wynosił 29,9%.

Pozostałe przyczyny zanieczyszczeń powietrza

Do pogorszenia jakości powietrza przyczyniają się też:

• wyroby tytoniowe – nikotyna, formaldehyd, benzopiren, tlenek azotu, arsen i kadm to tylko kilka z 250 szkodliwych składników dymu,
• produkty chemiczne, w tym środki czystości, preparaty wykorzystywane podczas wykańczania wnętrz i remontów oraz kosmetyki – w ich składzie obecne są m.in. lotne związki organiczne,
• spalanie odpadów.

Źródła

1. Źródła zanieczyszczeń powietrza, https://www.niebieskiatmoludek.pl/strefa-wiedzy/zrodla-zanieczyszczen-powietrza/
2. Emisje zanieczyszczeń z rolnictwa, https://www.gov.pl/web/rolnictwo/emisje-zanieczyszczen-z-rolnictwa
3. David Ehl. Noga z gazu w Holandii, dw.com/pl/noga-z-gazu-w-holandii/a-52796491
4. Emisje gazów cieplarnianych (GHG) z rolnictwa, https://www.gov.pl/web/rolnictwo/emisje-gazow-cieplarnianych-ghg-z-rolnictwa
5. A Major Source of Air Pollution: Farms, https://www.earth.columbia.edu/articles/view/3281
6. Strefa Czystego Transportu, https://sctwarszawa.pl/zanieczyszczenie-powietrza/
7. Emisje z samolotów i statków: fakty i liczby (infografika), https://www.europarl.europa.eu/news/pl/headlines/society/20191129STO67756/emisje-z-samolotow-i-statkow-fakty-i-liczby-infografika
8. Common air contaminants, https://www.canada.ca/en/environment-climate-change/services/air-pollution/pollutants/common-contaminants.html
9. Krajowy bilans emisji SO2, NOx, CO, NH3, NMLZO, pyłów, metali ciężkich i TZO za lata 1990-2020, oprac. Instytut Ochrony Środowiska – Państwowy Instytut Badawczy, https://www.kobize.pl/uploads/materialy/materialy_do_pobrania/krajowa_inwentaryzacja_emisji/Bilans_emisji_za_2020.pdf
10. France emits 164,000 tons of PM2.5, https://us.r-pur.com/blogs/air/france-pm25-europe-air-pollution
11. How are emissions of greenhouse gases by the EU evolving?, https://ec.europa.eu/eurostat/cache/digpub/energy/2019/bloc-4a.html
12. About Sulfur Dioxide Emissions, https://acidrainproject08.weebly.com/about-sulfur-dioxide.html
13. Wspomaganie oczyszczania powietrza w przemyśle ciężkim, https://cordis.europa.eu/article/id/429950-helping-heavy-industry-clear-the-air/pl
14. Wskaźniki emisji zanieczyszczeń ze spalania paliw dla źródeł o nominalnej mocy cieplnej do 5 MW, zastosowane do automatycznego wyliczenia emisji w raporcie do Krajowej bazy za 2020 r., opr. Zespół Zarządzania Krajową Bazą KOBiZE, https://krajowabaza.kobize.pl/docs/MATERIAL_wskazniki_male_kotly_2020.pdf

FAQ, czyli najczęstsze pytania o przyczyny zanieczyszczeń powietrza

Smog fotochemiczny bywa nazywany także smogiem typu Los Angeles, białym oraz jasnym (chociaż zwykle ma brązowy odcień). Nie jest to rodzaj smogu, który dominuje w Polsce, ale nie oznacza to, iż problem ten wcale nas nie dotyczy.

---

Spis treści

1. Jak powstaje smog fotochemiczny
2. Smog typu Los Angeles w Polsce
3. Skład smogu fotochemicznego
4. Smog typu Los Angeles a zdrowie
5. Oczyszczacz powietrza a smog fotochemiczny
6. Źródła
7. FAQ, czyli najczęstsze pytania o smog fotochemiczny

---

Jak powstaje smog fotochemiczny

Smog fotochemiczny występuje przede wszystkim w dużych miastach, w okresie letnim. Do jego wytworzenia potrzebne są bowiem:

• tlenki azotu i węgla oraz węglowodory – których główne źródło stanowią latem pojazdy silnikowe,
• odpowiednie warunki atmosferyczne – wysoka temperatura (w granicach około 24-35°C) i wilgotność poniżej 70%

Promieniowanie UV sprawia, że wspomniane zanieczyszczenia ulegają przemianom fotochemicznym i chemicznym. Szczególną rolę odgrywa dwutlenek węgla, od którego odłącza się atom tlenu. Na skutek dalszych reakcji powstaje ozon i kilka innych toksycznych związków.

Sprzymierzeńcem tego typu smogu – podobnie jak smogu londyńskiego – jest słaby wiatr, który utrudnia odpływ zanieczyszczeń znad miasta.

Smog fotochemiczny bywa nazywany smogiem typu Los Angeles, ponieważ to właśnie w tym mieście po raz pierwszy zwrócono uwagę na ten problem. Jednak występuje on również w innych miastach, najczęściej tych usytuowanych w strefie podzwrotnikowej. Poza Los Angeles zmagają się z nim m.in:

• Meksyk,
• Ateny,
• Santiago,
• São Paulo,
• Kair,
• Pekin,
• Szanghaj.

Zobacz też: Smog typu londyńskiego. Skład, powstawanie, skutki

Smog typu Los Angeles w Polsce

Chociaż Polska nie leży w strefie podzwrotnikowej, to latem warunki atmosferyczne sprzyjają tworzeniu się smogu fotochemicznego. Pojawia się on przede wszystkim w dużych aglomeracjach, takich jak Warszawa, Kraków, Wrocław czy Katowice, gdyż wysokie natężenie ruchu samochodowego powoduje emisję potrzebnych w tym procesie zanieczyszczeń.

Zobacz też: Przyczyny smogu w Polsce – kto zanieczyszcza nasze powietrze

Skład smogu fotochemicznego

Wśród składników smogu wymienia się zarówno zanieczyszczenia powstałe w wyniku przedstawionych reakcji, jak i te, które odpowiadają za ich występowanie. Smog typu Los Angeles zawiera zatem:

• ozon,
• azotan nadtlenku acetylu,
• aldehydy,
• tlenki azotu,
• tlenek węgla,
• węglowodory.

Smog typu Los Angeles a zdrowie

Sam ozon w dużych ilościach powoduje m.in. senność, bóle głowy i spadek ciśnienia krwi. Ekspozycja na smog fotochemiczny sprzyja także podrażnieniom układu oddechowego i oczu. Powoduje obniżenie wydolności płuc, a u osób chorujących na astmę zaostrza przebieg choroby.

Ponadto składniki smogu typu Los Angeles mają negatywny wpływ na pracę serca oraz zwiększają ryzyko wystąpienia chorób nowotworowych. Wykazują też właściwości alergizujące, a w skrajnych przypadkach kontakt z nimi skutkuje niewydolnością oddechową.

Osobami najbardziej narażonymi na szkodliwe działanie smogu fotochemicznego są seniorzy, dzieci oraz ludzie cierpiący na schorzenia układu oddechowego.

Oczyszczacz powietrza a smog fotochemiczny

Oczyszczacze powietrza wykorzystywane w Polsce głównie do ochrony przed smogiem londyńskim mogą być pomocne również w przypadku smogu fotochemicznego. Badania przeprowadzone w Berkeley wykazały, iż filtr węglowy redukuje stężenie ozonu, czyli jednego z głównych składników smogu typu Los Angeles. Filtry zawierające po 300 gram węgla zainstalowano w systemach grzewczych, wentylacyjnych i klimatyzacyjnych budynków. Po 67 i 81 dniach stężenie ozonu spadło o 60-70%, podczas gdy filtry bez węgla wcale nie spowodowały obniżenia jego stężenia.

Oczywiście, filtry węglowy i HEPA zatrzymują także resztę zanieczyszczeń tworzących smog. Posiadacze oczyszczaczy, którzy zamieszkują w dużych miastach, szczególnie w pobliżu ruchliwych ulic, powinni zatem rozważyć korzystanie z urządzeń także latem.

Przeczytaj także: Smog elektromagnetyczny – poważne zagrożenie czy teoria spiskowa?

Źródła

1. Anna Florek, Jakie są przyczyny i mechanizm powstawania smogu fotochemicznego (typu Los Angeles)?
2. Smog kwaśny, czyli smog typu londyńskiego, https://airly.org/pl/czym-sie-rozni-smog-fotochemiczny-od-kwasnego/
3. Angelika Janowicz, Czym jest smog fotochemiczny? Czy wpływa on na zdrowie człowieka?, https://zdrowietvn.pl/a/czym-jest-smog-fotochemiczny-czy-wplywa-on-na-zdrowie-czlowieka
4. W.J. Fisk, M. Spears, D.P. Sullivan, M. Mendell, Ozone removal by filters containing activated carbon: a pilot study, Berkeley, 2009, https://www.osti.gov/servlets/purl/1050670

FAQ, czyli najczęstsze pytania o smog fotochemiczny

Smog londyński, nazywany także kwaśnym i klasycznym, to ten rodzaj smogu, z którym zmagamy się w Polsce w sezonie grzewczym. Jest on spowodowany głównie niską emisją, ale na jego kumulowanie się w powietrzu wpływają też warunki atmosferyczne. Wśród skutków ekspozycji na kwaśny smog znajdują się m.in. choroby nowotworowe.

---

Spis treści

1. Skąd ta nazwa, czyli wielki smog londyński
2. Powstawanie smogu londyńskiego
3. Skład smogu kwaśnego
4. Jak smog londyński wpływa na zdrowie
5. Smog londyński w Polsce
6. Oczyszczacz powietrza na smog kwaśny
7. Źródła
8. FAQ, czyli najczęstsze pytania o smog typu londyńskiego

---

Skąd ta nazwa, czyli wielki smog londyński

Określenie smog londyński nawiązuje do wydarzeń, które miały miejsce w Londynie od 5 do 9 grudnia 1952 roku. Na skutek utrzymującego się w stolicy Wielkiej Brytanii smogu zmarło w tych dniach 4 tysiące osób. Ponadto problemy zdrowotne spowodowane ekspozycją na zanieczyszczenia doprowadziły w ciągu następnych tygodni do kolejnych 8 tysięcy zgonów, co daje łącznie 12 tysięcy ofiar.

Do wystąpienia tej katastrofy przyczyniły się warunki atmosferyczne – na początku grudnia w mieście doszło do uformowania antycyklonu (wyżu barycznego). Wystąpiły wówczas gęste mgły, połączone z dużym spadkiem temperatury. Sytuacja skłoniła mieszkańców do intensywnego ogrzewania mieszkań, w znacznym stopniu przy pomocy złej jakości węgla, o dużej zawartości siarki. Używanie go było wówczas powszechne, ponieważ Wielka Brytania zmagała się z konsekwencjami ekonomicznymi II wojny światowej, a lepszy węgiel przeznaczano na eksport, w celu spłaty długów.

Powstawanie smogu londyńskiego

Historia wielkiego smogu londyńskiego nie tylko wyjaśnia nazwę przypisaną temu rodzajowi smogu, ale i ukazuje przyczyny jego powstawania. Pierwszą z nich jest oczywiście emisja zanieczyszczeń, za którą w sezonie grzewczym odpowiadają przede wszystkim gospodarstwa domowe. Jednak aby stężenia generowanych zanieczyszczeń osiągnęły naprawdę wysokie poziomy, muszą wystąpić czynniki utrudniające ich odpływ, czyli odpowiednie warunki atmosferyczne.

Sprzymierzeńcem smogu londyńskiego jest wyż baryczny, z którym związane są inwersje temperatury. Standardowo temperatura powietrza spada wraz z wysokością, ale w przypadku wyżu występuje tzw. inwersja termiczna i temperatura wraz z wysokością wzrasta. Jednocześnie dochodzi do zablokowania odpływu chłodniejszych mas powietrza z niższej warstwy atmosfery, dlatego zanieczyszczenia zostają zablokowane na małych wysokościach.

Odpływ zanieczyszczeń ułatwia też wiatr, tak więc bezwietrzna pogoda to kolejny czynnik sprzyjający wysokiemu stężeniu smogu.

Zobacz też: Smog fotochemiczny. Skład, powstawanie, skutki
Polecamy: Smog elektromagnetyczny – poważne zagrożenie czy teoria spiskowa?

Skład smogu kwaśnego

W smogu londyńskim obecne są głównie:

• Pyły zawieszone – mikroskopijne pyły, w skład których wchodzą m.in. wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne, metale ciężkie oraz dioksyny. Pyły zawieszone często dzieli się na frakcje, a najpopularniejsze z nich to PM1, PM2,5 i PM10, które składają się z cząsteczek o średnicy maksymalnej odpowiednio 1, 2,5 i 10 mikrometrów (μm). Im mniejsza średnica, tym większe zagrożenie stanowi pył – frakcja PM10 kumuluje się w górnych drogach oddechowych, a pył PM1 łatwo przenika do krwiobiegu.
• Dwutlenek siarki (SO2) – nawet krótki kontakt z nim może doprowadzić do problemów z oddychaniem.
• Tlenki azotu – głównie tlenek i dwutlenek azotu (NO i NO2). Już krótka ekspozycja na nie może powodować duszności, podrażnienia spojówek oczu i dróg oddechowych,
• Sadza – w jej skład wchodzi głównie węgiel.
• Benzen – silnie toksyczny przedstawiciel lotnych związków organicznych.

Zobacz też: Pyły zawieszone – wszystko o pyłach PM2,5 i PM10

Jak smog londyński wpływa na zdrowie

Składniki smogu kwaśnego mają bardzo zły wpływ na nasze zdrowie i samopoczucie. Wśród skutków ekspozycji na nie znajdują się:

• Nowotwory
  Smog sprzyja głównie nowotworom płuc i krtani, lecz może też powodować raka mózgu, pęcherza lub białaczkę.
• Choroby układu sercowo-naczyniowego
  W smogowe dni wzrasta liczba pacjentów trafiających do szpitali z zawałami, udarami i zatorami.
• Schorzenia układu oddechowego
  Smog podrażnia śluzówkę dróg oddechowych, a u osób cierpiących na astmę lub obturacyjną chorobę płuc zaostrza przebieg choroby.
• Pogorszenie stanu układu nerwowego
  Osoby mieszkające w miejscach o wysokim stężeniu smogu są bardziej narażone na rozwój demencji, choroby Alzheimera i Parkinsona. U małych dzieci smog powoduje opóźnienie rozwoju funkcji poznawczych.

Smog londyński w Polsce

W Polsce ze smogiem londyńskim zmagamy się przede wszystkim w sezonie grzewczym, co wynika ze sposobu jego powstawania. Najważniejszym źródłem zanieczyszczeń jest niska emisja. Pojęciem tym określa się emisję pyłów i gazów na wysokości do 40 m, pochodzących przede wszystkim z domowych pieców i lokalnych kotłowni węglowych.

Niestety polskie miasta od lat zajmują czołowe pozycje w rankingach najbardziej zasmogowanych miast Europy.

Zobacz też: Przyczyny smogu w Polsce – kto zanieczyszcza nasze powietrze

Oczyszczacz powietrza na smog kwaśny

Najlepszą metodą ochrony przed smogiem londyńskim jest oczyszczacz powietrza wyposażony w filtr HEPA oraz filtr węglowy, które razem usuwają z powietrza niemal 100% groźnych zanieczyszczeń. Podczas wyboru urządzenia poza wykorzystywanymi technologami należy uwzględnić przede wszystkim:

• wydajność oczyszczania – na każde 10 m² powinno przypadać przynajmniej 80 m³/h wydajności (CADR), ale lepiej, aby było to więcej,
• obecność czujnika zanieczyszczeń i tryby automatycznego – najlepszy wybór to oczyszczacz z czujnikiem laserowym PM2,5,
• głośność pracy – w sypialni minimalna głośność powinna wynosić poniżej 30 dB, w innych pomieszczeniach może być to trochę więcej,
• koszty użytkowania – składają się na nie wydatki związane z wymianą filtrów oraz wartość zużytej energii,
• opłacalność zakupu – to relacja między możliwościami oczyszczacza, a jego ceną.

Zobacz też: Jak wybrać oczyszczacz powietrza — krok po kroku

Źródła

1. Jakub Jędrak, 70 lat temu Wielki Smog spowił Londyn. Zorientowano się, gdy zabrakło trumien, https://smoglab.pl/wielki-smog-w-londynie-zabraklo-trumien/
2. Jakub Bartyzel, Jakub Bartyzel z AGH: październikowy smog to wina wyżu, samochodów i obwarzanka, https://smoglab.pl/jakub-bartyzel-z-agh-pazdziernikowy-smog-to-wina-wyzu-samochodow-i-obwarzanka/
3. Katarzyna Grzęda-Łozicka, Jak smog wyniszcza nasz organizm? To on może być przyczyną plagi nowotworowej w Polsce, https://portal.abczdrowie.pl/jak-smog-wyniszcza-nasz-organizm

FAQ, czyli najczęstsze pytania o smog typu londyńskiego