Oczyszczanie powietrza w domu

Oczyszczacze powietrza z lampami UV przedstawiane są często jako urządzenia stworzone do eliminowania wirusów i drobnoustrojów w domowym zaciszu. W dobie pandemii SARS CoV-2 zrobiło się o nich szczególnie głośno. Czy stosowanie światła UV w małych, przenośnych urządzeniach, jak oczyszczacze powietrza, ma sens?

W ponizszym artykule wyjaśniamy jak działa swiatło UV, przyglądamy się dostępnym oczyszczaczom powietrza z lampą UV i odpowiadamy na pytanie czy warto je kupić?

Spis treści

1. Czym jest światło UV?
2. Światło UV a dna komórek
3. Oczyszczacz powietrza z lampą UV – czy warto?
   3.1 Przykłady popularnych oczyszczaczy powietrza z lampą UV
4. Światło UV a alergeny
5. Lampa UV — czysty filtr, nie powietrze
6. Oczyszczacze z UV – uważaj na internetowe aukcje
7. Oczyszczacze powietrza z lampą UV – za i przeciw

Czym jest światło UV?

Światło UV wykorzystywane było w celach medycznych już od dawna. Za jego pomocą leczono choćby osoby chore na gruźlicę. Znaleźć można również zapiski, jakoby w 1908 roku we Francji fale światła UV stosowane były do oczyszczania wody miejskiej.

Tyle historii. Aby zrozumieć jednak czym jest i jak działa światło UV, warto wiedzieć jak powstaje fala światła. Tworzą ją fotony, które przemieszczając się, drgają w różne strony, tworząc falę. Im szybsze drgania, tym krótszy dystans pomiędzy poszczególnymi falami. Im wolniejsze, tym dłuższy. Opisywany dystans to długość fali świetlnej. Dłuższe fale, o słabszych drganiach, niosą ze sobą mniej energii. Krótsze zaś więcej.

Poniższa tabelka przedstawia długość fal poszczególnych rodzajów światła

Z tabeli dowiadujemy się więc, iż wiązki światła UV niosą ze sobą najwięcej energii elektromagnetycznej, która uwalniana zostaje przy kontakcie z jakąkolwiek napotkaną cząsteczką.

Światło UV a DNA komórek

Wśród światła ultrafioletowego wyróżnia się również 3 rodzaje pasm, różniących się długością fal, a więc i ilością przekazywanej energii. Najdłuższe z nich to fale UV-A, najkrótsze UV-C, których długość mieści się w zakresie od 100 do 280 nm, transmitując najwięcej energii.

(Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/fd/DNA_UV_mutation.svg)

Energia przekazywana przez wiązki UV-C jest w stanie zmieniać DNA komórek. Obserwujemy to chociażby opalając się w ostrym słońcu. Piekące, czerwone plamy na podrażnionej skórze to efekt zmian w DNA komórek  skóry.

Analogicznie, oddziałując na bakterie i wirusy, światło UV jest w stanie przerwać ich łańcuch DNA, prowadząc do dezaktywacji szkodliwego mikroorganizmu. Stąd też ogromna popularność technologii UV w medycynie czy kosmetologii. Urządzenia stosowane w laboratoriach, czy na salach operacyjnych, znacznie różnią się jednak od tych wykorzystywanych w domach.

W zależności od rodzaju emitera (fosforowy lub kwarcowy), emitowane światło może być niebieskie lub niewidoczne dla ludzkiego oka. Zazwyczaj, w domach stosuje się wysokociśnieniowe lampy rtęciowe.

Oczyszczacz powietrza z lampą UV – czy warto

Amerykańska Agencja Ochrony Środowiska (EPA) wypowiada się o lampach UV dość krytycznie. W broszurze poświęconej metodom oczyszczania domowego powietrza (Portable Air Cleaners, Furnace and HVAC Filters) przeczytać możemy m.in., iż technologia ta „wydaje się za mało efektywna, aby móc ją stosować jako samodzielne rozwiązanie.

Używając UVGI (naświetlania bakteriobójczymi promieniami UV), należy traktować tę technologię jako ewentualny dodatkowy system filtracji, a nie zastępstwo dla tradycyjnych metod neutralizacji cząstek stałych. Ponieważ UVGI nie zatrzymuje ani nie usuwa cząstek stałych” (CDC 2003).

Kluczową kwestią jest tutaj zbyt krótki czas oraz zbyt mała moc naświetlania, aby móc mówić o skutecznej metodzie pozbywania się zarodników bakterii oraz pleśni z otoczenia.

(Źródło: https://www.epa.gov/sites/production/files/2018-07/documents/residential_air_cleaners_-_a_technical_summary_3rd_edition.pdf)

W podobnym tonie wypowiada się Instytut Technologiczno-Przyrodniczy Oddziału w Poznaniu. Prowadzone badanie dotyczyło wprawdzie skuteczności promieniowania UV-C w usuwaniu skażeń bakteriologicznych z powierzchni jaj.

Głównym przesłaniem były silna moc oraz długi czas ekspozycji wynoszący nawet kilkadziesiąt minut, które umożliwiały skuteczną eliminację bakterii.

Światło UV do sterylizacji filtrów lub zbiornika na wodę

Z drugiej strony lampa czy dioda UV-C może mieć sens w przypadku sterylizacji filtra HEPA w urządzeniu, a tym bardziej w przypadku zbiorników na wodę w oczyszczaczach z nawilżaczem 2w1.

W każdym z tych przypadków mamy do czynienia ze środowiskiem sprzyjającym rozwojowi bakterii i drobnoustrojów. Z drugiej strony filtr zbudowany jest z bardzo gęsto utkanej siatki, liczące setki lub tysiące włókien. Jego harmonijkowa konstrukcja może uniemożliwić skuteczne dotarcie promieni UV do każdego zakamarka filtra.

Znacznie logiczniejsze wydaje nam się zastosowanie lampy UV w nawilżaczach powietrza, bądź też oczyszczaczach powietrza z nawilżaczem, gdzie dezynfekowany jest zbiornik na wodę, będący swobodną, otwarta przestrzenią.

Przykłady popularnych oczyszczaczy powietrza z lampą UV

Obecnie na rynku możemy znaleźć przykłady oczyszczaczy powietrza z lampą UV cenionych marek. Znajdziemy wśród nich urządzenia Vestfrost, Warmtec, Dyson, Webber czy Winix.

Przykładowe oczyszczacze powietrza z lampą UV

• Oczyszczacze powietrza Vestfrost, np. Vestfrost VP-A1Z40WH oraz Vestfrost VP-A1M30WH i Vestfrost VP-A1S70WH

Vestrost VP-A1Z40WH

• Powierzchnia: do 41 m²
• Cena: 1399 zł
• Wydajność oczyszczania: 340 m³/h
• Systemy filtracji: zmywalny filtr wstępny, filtr HEPA H13, filtr węglowy, lampa UV-C, jonizacja Plasma ION
• Czujniki: pyłów, LZO

Firma Vestfrost, której tegoroczny debiut odbił się dość głośnym echem, dość mocno podkreśla znaczenie diod UV-C LED w swoich urządzeniach. W ich opisach znajdziemy informacje o 300-krotnie szybszym działaniu oraz blisko 4-krotnie dłuższym czasie naświetlania w porównaniu do konwencjonalnych lamp UV. W praktyce niewielka moc diody UV-C LED i zbyt krótki czas naświetlania nie wyeliminują patogenów z otaczającego powietrza, a jedynie zneutralizują bakterie i wirusy, które wpadły już do urządzenia (i zostałyby zatrzymane przez filtry).

Model Vesfrost VP-A1Z40WH posiada dość standardowe parametry. Wydajność oczyszczania wynosi 340 m³/h, co pozwala na korzystanie ze sprzętu na ok. 41 m². Na plus jonizacja i aplikacja mobilna Tuya Smart. Podobnie jak w przypadku wielu oczyszczaczy z lampą UV (za wyjątkiem Winixa), bolączką modeli Vestfrost jest ich pobłażliwe podejście do zanieczyszczeń. W trakcie testów zaobserwowaliśmy też dziwne, ospałe zachowanie czujnika LZO.

• Dyson Pure Humidify+Cool / Dyson Purifier Humidify + Cool Autoreact PH3A

Dyson Pure Humidify+Cool lub Dyson Purifier Humidify + Cool Autoreact PH3A (UV jedynie do nawilżania)

• Powierzchnia: b.d. (producent nie udostępnia informacji)
• Cena: 3199 zł
• Wydajność oczyszczania: b.d. (producent nie udostępnia informacji)
• Systemy filtracji: brak filtra wstępnego, filtr HEPA H13, filtr węglowy, lampa UV-C
• Czujniki: pyłów, zapachów, temperatury, wilgotności

Jeden z droższych oczyszczaczy w zestawieniu. Dyson Pure Humidify+Cool, obecnie zastąpiony przez model Dyson Purifier + Cool Autoreact PH3A, to bardzo osobliwe urządzenie, które ma tyle samo zalet, co wad. Po pierwsze model ten jest bardziej wentylatorem, aniżeli oczyszczaczem (jedynie 10-20% powietrza, które przepływa przez głowicę jest filtrowane). Po drugie, producent nie udostępnia danych o wydajności oczyszczania, podważając współczynnik CADR.

Niewielka jest też wydajność nawilżania. Co więc możemy pochwalić? Wysoką kulturę pracy i wygodną obsługę. Urządzenie jest ciche, zużywa też niewiele energii. Do tego użytkownicy mogą wybrać spośród 10 poziomów prędkości. Jest też aplikacja mobilna Dyson Link, która pozwala wygodnie sterować wszystkimi opcjami.

• Viesmann V-AIR100 XQ

Viesmann V-AIR 100

• Powierzchnia: do 38 m²
• Cena: 892 zł
• Wydajność oczyszczania: 305 m³/h (
• Systemy filtracji: zmywalny filtr wstępny, filtr HEPA H13, filtr węglowy, lampa UV-C, filtr fotokatalityczny
• Czujniki: b.d.

Viesmann V-AIR 100 to urządzenie, które wzbudza nasze mieszane uczucia. Z jednej strony Z jednej strony urządzenie wyposażone jest w ciekawe funkcje – lampę UV-A i filtr fotokatalityczny.

Z drugiej brakuje mu naprawdę przydatnych rzeczy, jak cyfrowy wskaźnik poziomu zanieczyszczeń, jonizacja powietrza czy aplikacja mobilna. Nie najlepiej wygląda tez pobłażliwy tryb automatyczny. Nie udało nam się również dotrzeć do jakichkolwiek informacji o zainstalowanych czujnikach.

• Oczyszczacze powietrza Warmtec: np. Warmtec AP350W czy Warmtec AP168W, Warmtec AP200W

Warmtec AP350W

• Powierzchnia: do 75 m²
• Cena: 2499 zł
• Wydajność oczyszczania: 600 m³/h
• Systemy filtracji: filtr wstępny, filtr HEPA H13, fitlr węglowy, sito molekularne, jonizator, lampa UV, filtr zimnokatalityczny wspomagający pracę lampy UV
• Czujniki: pyłów

Warmtec AP350W to oczyszczacz typu 2w1 (z nawilżaczem powietrza) polskiej firmy. Na uwagę zasługuje duża wydajność oczyszczania, wynosząca aż 600 m³/h. Urządzenie sprawdzi się na 75 m² powierzchni. Gorzej wypada wydajność nawilżania, która wynosi jedynie 330 ml/h. Zbiornik na wodę ma pojemność 1,5 l. To niedużo zważywszy na wielkość sprzętu.

W środku znajdziemy jednak m.in. lampę UV, filtr zimnokatalityczny, sito molekularne oraz jonizator. Wszystkie te systemy na niewiele się jednak zdają, gdy okazuje się, że Warmtec ma dość pobłażliwe podejście do zanieczyszczeń. Urządzenie za dobre uznaje powietrze, gdzie poziom PM2,5 sięga 50 µg/m³, a więc norma zostaje przekroczona o 200 %. Złe powietrze zaczyna się dopiero przy 150 µg/m³.

• Webber AP9700

Webber AP9700

• Powierzchnia: do 56,25 m²
• Cena: 1090 zł
• Wydajność oczyszczania: 488 m³/h
• Systemy filtracji: filtr wstępny, filtr HEPA H13, fitlr węglowy, filtr katalityczny, lampa UV-C, jonizator
• Czujniki: pyłów

Webber AP9700 cechuje się dobrą wydajnością oczyszczania do ceny. Gorzej jednak robi się, gdy przyjrzymy się bliżej działaniu urządzenia. Tryb automatyczny jest wyjątkowo pobłażliwy. Urządzenie zaczyna przyspieszać dopiero przy wartości PM2,5 równiej 50 μm/m³.

Bardzo słabo wypada również nawilżacz. Pomimo że Webber jest urządzeniem 2w1, jego wydajność nawilżania jest bardzo niska na tle innych tego typu modeli. Należy go traktować bardziej jako oczyszczacz aniżeli oczyszczacz z nawilżaczem. Na plus stosunkowo cicha praca sprzętu. Na minus duży pobór mocy. Bliźniaczym modelem dla opisywanego Webbera jest Cronos Koba.

Blaupunkt UVirus Killer

• Powierzchnia: do 39 m²
• Cena: 958 zł
• Wydajność oczyszczania: 310 m³/h
• Systemy filtracji: filtr wstępny, filtr HEPA H13, fitlr węglowy, filtr katalityczny, lampa UV-C, jonizator
• Czujniki: PM2,5, temp. i wilgotności

Blaupunkt UVirus Killer to najtańszy oczyszczacz z lampą UV w tym zestawieniu. Urządzenie sprawdzi się w pomieszczeniach o powierzchni max. do 40 m². Na plus zasługują wydajne sterowanie za pomocą aplikacji mobilnej Tuya Smart oraz niewielki pobór mocy.

Ze względu na umiejscowienie diody UV jest ona w stanie neutralizować bardziej zanieczyszczenia, które zgromadziły się na filtrach, aniżeli usuwać szkodliwe związki z otaczającego powietrza. Dodatkowo tryb auto w Blaupunkcie jest również dość pobłażliwy.

(Aktualizacja 16.04.2021) Światło UV a alergeny

Promieniowanie UV w oczyszczaczach powietrza jest również bezradne w obliczu alergenów: kurzu, sierści, naskórka czy zarodników pleśni.

W żaden sposób nie zmniejszy ono też stężenia szkodliwych gazów: dymu papierosowego czy lotnych związków organicznych (formaldehydu, toluenu, benzenu i innych). Co więcej, w przypadku LZO promieniowanie UV może prowadzić do zwiększonej ich emisji.

Lampa UV – czysty filtr, nie powietrze

Kilka sekund, w trakcie których powietrze przepływa przez oczyszczacze powietrza to stanowczo zbyt mało, aby kompaktowa lampa o niewielkiej mocy była w stanie zneutralizować jakiekolwiek drobnoustroje w otoczeniu.

Dlatego też lampy UV mogą jedynie sterylizować filtry w oczyszczaczach, co nie jest absolutnie konieczne do ich prawidłowego funkcjonowania. Chcemy w tym miejscu zdementować częste przekonanie, jakoby niewielkie lampy w oczyszczaczach jakkolwiek zwiększały sterylność pomieszczenia.

Oczyszczacze z UV – uważaj na internetowe aukcje

Oczyszczacze powietrza z lampami UV od lat pojawiają się na różnych portalach aukcyjnych.

Przestrzegamy przed wszystkimi ogłoszeniami, które reklamują UV jako element filtracji pomieszczenia. W szczególności zaś pragniemy ostrzec przed sprzedawcami, próbującymi dystrybuować swoje urządzenia jako środek walki z wirusami.

W dobie trwającego zagrożenia epidemicznego wirusem SARS CoV-2, zauważyliśmy wzrost liczby aukcji oferujących oczyszczacze z lampami UV.

Nie chcemy potępiać działania sprzedawców. Treści prezentowane w poszczególnych aukcjach są bowiem często bezrefleksyjnie powielane, a błędy merytoryczne mogą wynikać z niewiedzy.

Piętnujemy natomiast treści, które wprowadzają w błąd użytkowników. Dlatego też postanowiliśmy anonimowo pokazać kilka z nich.

Przykładowe mity z Allegro (ogłoszenia znalezione 27.04.2020)

MIT: Lampa UV niszczy wyżej wymienione drobnoustroje tylko przy odpowiednio długim działaniu. Kilka sekund ekspozycji na przepływające zanieczyszczenia to stanowczo za mało, aby mówić o trwałej neutralizacji.

MIT: Podobnie jak powyżej, „właściwości antybakteryjne” mogą dotyczyć co najwyżej powierzchni filtrów w urządzeniu.

MIT: Lampa UV nie usuwa zarodników grzybów. Podobnie jak w powyższych przypadkach, lampa nie ma możliwości usunięcia mikroorganizmów z otoczenia.

Oczyszczacze powietrza z lampą UV – za i przeciw

Lampa UV w oczyszczaczach powietrza może być stosowana jedynie jako wsparcie dla tradycyjnych metod filtracji – filtr HEPA + węglowy.

„Odpowiednio zaprojektowana, lampa może potencjalnie neutralizować niewielką ilość bakterii, wirusów oaz pleśni, jednak nie jest w stanie usunąć zarodników bakterii czy pleśni” (Kowalski & Bahnfleth, 2000).

Technologia ta będzie również bezradna w obliczu pyłów zawieszonych PM2,5 czy PM10, roztoczy kurzu domowego, sierści oraz lotnych związków organicznych.

Ponadto, niektóre modele, pozbawione odpowiednich osłon, mogą generować (w procesie fotolizy) szkodliwy dla organizmu ozon.

Autor: Maciej Kluba

Źródła:

1. https://www.epa.gov/sites/production/files/2018-07/documents/residential_air_cleaners_-_a_technical_summary_3rd_edition.pdf
2. http://yadda.icm.edu.pl/baztech/element/bwmeta1.element.baztech-article-BAR0-0062-0016
3. https://www.researchgate.net/publication/289100700_UVGI_Design_basics_for_air_and_surface_disinfection
4. https://smartairfilters.com/en/blog/uv-light-air-purifiers-uvgi-far-uv-covid-virus/

Obserwuj nas 🙂

• Facebook
• YouTube
• LinkedIn

Jeśli czytasz ten artykuł, to nadal stoisz przed trudnym wyborem oczyszczacza powietrza do domu. Modeli dostępnych na polskim rynku jest już ponad 200. Kosztują od 250 do nawet 6000 zł. Który jest dobry? Wiele z nich, jednak nie każdy wybór jest opłacalny. Po lekturze tego tekstu łatwiej zdecydujesz, który dla Ciebie jest najlepszy.

Kwaśne deszcze są to opady atmosferyczne o kwaśnym odczynie pH (poniżej 5,6), w których krople wody zmieszały się ze szkodliwym gazami, dwu i trójtlenkiem siarki, tlenkiem azotu czy dwutlenkiem węgla. Opady kwaśnych deszczy przyczyniają się m.in. do erozji gleb oraz zakwaszania jezior i wód, co nierzadko ma zgubny skutek dla ekosystemów wokół nich zbudowanych.

Co powoduje kwaśne deszcze? Kiedy padają kwaśne deszcze? Gdzie jest ich najwięcej? Tego wszystkiego dowiecie się z poniższego artykułu!

Zadbaj o jakość swojego powietrza, sprawdź nasz ranking oczyszczaczy:

Spis treści:

1. Jak powstają kwaśne opady?
   • Smog, a kwaśne deszcze?
2. Jakie są skutki kwaśnych deszczy?
3. Kwaśne deszcze – jak zapobiegać?
4. Gdzie występują kwaśne deszcze?
5. Podsumowanie
6. FAQ

Co to są i jak powstają kwaśne opady?

Pojawianie się kwaśnych deszczy może mieć podłoże naturalne lub antropologiczne. Dwutlenek siarki czy tlenki azotu, które powstają zarówno podczas np. erupcji wulkanów, jak i spalania paliw kopalnych (węgiel brunatny, kamienny), łączą się z kroplami wody w powietrzu, prowadząc do powstania kwaśnych opadów.

Charakteryzują się one niskim PH. Z reguły PH opadów atmosferycznych wynosi bowiem ok. 5,6. PH tzw. kwaśnych deszczy kształtuje się często na poziomie 4,2-4,4.

Czynniki sprzyjające powstawaniu kwaśnych deszczy

Naturalne

• gazy emitowane do atmosfery podczas wybuchów wulkanów, 
• substancje lotne powstające podczas wyładowań atmosferycznych,
• Rozkład szczątków organicznych

Antropologiczne

• gazy emitowane podczas spalania paliw kopalnych
• NO₂ z nawożonych pól
• związki siarki generowane przez transport
• związki siarki i azotu powstające podczas produkcji przemysłowej.

Warto zaznaczyć, iż kwaśne deszcze powstają zazwyczaj w miejscach, gdzie atmosfera jest narażona na długotrwałą emisję dwutlenku siarki i tlenków azotu. Jest to z reguły niestety efekt uboczny działalności człowieka na ziemi. Niekoniecznie muszą one też mieć formę deszczu. Czasami toksyczne związki spadają na ziemię przy okazji gradu lub mgły.

Smog, a kwaśne deszcze?

Zjawiska te łączą się, a ich wspólnym mianownikiem są spaliny i dym wynikające z użycia paliw kopalnych czy produkcji przemysłowej. Zawarte w spalinach tlenki węgla, siarki i azotu łączą się z parą wodną, tworząc kwas siarkowy i azotowy.

Jak widać więc, zanieczyszczenia powietrza powodujące smog, przyczyniają się także do powstawania kwaśnych opadów atmosferycznych. Nie dość, że wdychamy zanieczyszczone powietrze, to jeszcze czasem „spada” ono nam na głowę.

Przeczytaj także: Przyczyny zanieczyszczeń powietrza

Polecane: Smog fotochemiczny. Skład, powstawanie, skutki

Jakie są skutki kwaśnych deszczy?

Kwaśne opady atmosferyczne oddziałują nie tylko na jakość powietrza, wód gruntowych, gleb, ale także zdrowie ludzi, zwierząt i roślin. Najbardziej widoczne skutki obserwujemy jednak chyba w lasach i ekosystemach w nich funkcjonujących.

Co powodują kwaśne deszcze?

Do najważniejszych skutków kwaśnych deszczy zaliczamy:

• Erozję gleb i skał
• Niszczenie budowli i zabytków
• Zakwaszanie wód gruntowych, zakażenie gleb
• Obumieranie roślin i zwierząt
• Choroby układu oddechowego
• Korozję metali

Spośród wszystkich niepożądanych skutków kwaśnych deszczy, najgroźniejsze dla nas wydają się być choroby układu oddechowego oraz zakażenie gleb i wód gruntowych. Kwas siarkowy i azotowy w opadach przyczynia się do rozwoju chorób przewlekłych, zwłaszcza związanych z nowotworami i funkcjonowaniem układu oddechowego.

Zakwaszanie wód i gleb utrudnia funkcjonowanie organizmom żywym korzystającym z nich. Ryby przestają się rozmnażać i obumierają. Liście roślin tracą warstwę wosku, chroniącą je naturalnie przed utratą wody. Sucha roślina przestaje wzrastać, co widać także w rolnictwie, gdzie plony stają się mniejsze.

Zobacz także: Jakie są najbardziej zanieczyszczone miasta w Polsce?

Kwaśne deszcze – jak zapobiegać?

1. Warto podjąć działania ograniczające emisję tlenków siarki i azotu. Jednym ze sposobów jest ograniczenie spalania węgla brunatnego i kamiennego. Aby zmniejszyć jednak emisję zanieczyszczeń z górnictwa, hutnictwa i energetyki, należy w pierwszej kolejności zmniejszyć popyt (zużycie) na energię elektryczną. Wymaga to jednak kolektywnej pracy całego społeczeństwa. Dlatego też warto instalować również rozwiązania filtrujące tlenki siarki i azotu.
   
   
2. Innym rozwiązaniem, znacznie bardziej przyziemnym i dostępnym dla każdego z nas, jest ograniczenie spalin samochodów, poprzez wybór środków komunikacji zbiorowej lub rowerów czy hulajnóg.
   
   
3. Kolejnym elementem jest rezygnacja z ogrzewania koksem, węglem czy ekogroszkiem na rzecz np. paneli słonecznych czy pomp ciepła.
   
   
4. Warto także ograniczyć korzystanie z produktów wytwarzających chlorofluorowęglowodory oraz CFC. Są to głównie klimatyzatory i chłodziarki – ogranicz korzystanie z klimatyzacji, umiejętnie wietrząc i wychładzając mieszkanie. Pamiętaj również o wyborze energooszczędnej lodówki, w której będziesz pamiętał o niepozostawianiu otwartych drzwi przez dłuższy czas.
   
   
5. To, co możemy również wprowadzić we własnym gospodarstwie domowym to ograniczenie zużycia prądu. Można to zrobić stosując żarówki energooszczędne, wyłączając światło, gdy jest niepotrzebne, jak również nie zostawiając urządzeń czy ładowarek w trybie czuwania.
   

Gdzie występują kwaśne deszcze?

Głównie w miejscach, gdzie emisje SO2 i NOx są wysokie, czyli krajach wysokouprzemysłowionych. W Europie jednak najbardziej zagrożonymi obszarami są kraje skandynawskie oraz Europy środkowej. Przykładowo połowa powierzchni lasów w Niemczech została zanieczyszczona kwaśnymi deszczami. 

W Polsce, od lat 80-tych bardzo spadły emisje dwutlenku siarki (SO₂). Dzięki temu nie mamy już kwaśnych deszczy. Negatywne skutki jednak są najbardziej widoczne są w Sudetach, gdzie całe połacie drzew straciły swoje liście.

Na szczęście natura też potrafi się bronić. Niektóre rzeki i zbiorniki wodne, które od początku charakteryzowały się dość zasadowym PH, często opierają się opadom kwaśnych deszczy. Zawartość żelaza i magnezu w glebach może również powstrzymywać kwaśne deszcze przed wsiąkaniem, a nawet je neutralizować.

Podsumowanie

Choć w ostatnich latach zmniejszył się udział oraz wpływ wielkich fabryk na powstawanie kwaśnych deszczy, wciąż stanowią one wraz ze smogiem jedno z wyzwań, z którymi współczesny świat się mierzy.

W myśl zasady „myśl globalnie, działaj lokalnie”, możemy ograniczyć stosowanie nawozów sztucznych i emisję spalin, wybierając rower lub transport zbiorowy. W domach zaś warto chronić się przed negatywnymi skutkami smogu, wybierając oczyszczacz powietrza.

Źródła:

1. Jędrak J. Jeszcze niedawno mieliśmy w Polsce kwaśne deszcze. Kto je pamięta? Smoglab, 02.01. 2018. www.smoglab.pl. Dostęp do strony internetowej: 05.07.2023

2. Autor nieznany. Czym są i jak powstają kwaśne opady? Alertsmogowy.pl. 06.09.2019. www.alertsmogowy.pl Dostęp do strony internetowej: 06.07.2023.

3. Grennfelt, P., Engleryd, A., Forsius, M. et al. Acid rain and air pollution: 50 years of progress in environmental science and policy. Ambio 49, 849–864. 2020. www.link.springer.com. Dostęp do strony internetowej: 05.10.2023

4. Zespół autorski KOBiZE, IOŚ-PIB. Krajowy bilans emisji SO2, NOX, CO, NH3, NMLZO, pyłów, metali ciężkich i TZO za lata 1990 – 2020. Raport syntetyczny. Warszawa 2022. https://www.kobize.pl/ Dostęp do strony internetowej: 06.10.2023

5. Autor nieznany. 15 Key Facts and Statistics About Acid Rain. Arcadia Blog. 22.08.2017. www.blog.arcadia.com. Dostęp do strony internetowej: 05.10.2023

FAQ, czyli najczęstsze pytania

Oczyszczacz powietrza na szyję, nazywany także osobistym oczyszczaczem powietrza, to urządzenie o bardzo małych wymiarach, przypominające medalion. W praktyce to bardziej gadżet niż oczyszczacz. Nie zaszkodzi, ale też nie pomoże.

W skrócie

• Tzw. oczyszczacz powietrza na szyję to zazwyczaj generator jonów ujemnych, czyli jonizator ostrzowy. Urządzenie nie ma filtra HEPA i filtra węglowego, które najlepiej radzą sobie z usuwaniem zanieczyszczeń.
• Nawet, gdyby oczyszczacz powietrza na szyję skutecznie zatrzymywał zanieczyszczenia, to i tak podczas oddychania wdychalibyśmy powietrze oczyszczone zmieszane z brudnym.
• Lepszym rozwiązaniem niż osobisty oczyszczacz powietrza jest dobra maska antysmogowa.

Nie oczyszczacz, tylko jonizator

Pierwszą zasadą, którą powinien spełniać dobry oczyszczacz powietrza, jest obecność odpowiednich technologii oczyszczania. W walce ze smogiem najlepiej sprawdza się połączenie filtra HEPA i filtra węglowego. Ten pierwszy stanowi jednocześnie najskuteczniejszą formę ochrony przed alergenami wziewnymi. A jakie technologie wykorzystują oczyszczacze powietrza na szyję?

Zepter MyIon i MyIonZ Pro

Tak zwane osobiste oczyszczacze powietrza oferuje m.in. marka Zepter. Zarówno dostępny w dwóch kolorach MyIon, jak i MyIonZ Pro zostały wyposażone w jonizatory ostrzowe, generujące jony ujemne. Różni je głównie wydajność – MyIon wytwarza 18 milionów jonów ujemnych na cm³, natomiast MyIonZ Pro 20 milionów jonów ujemnych na cm³. Nie mamy tutaj żadnych filtrów, tak więc w praktyce są to nie tyle oczyszczacze, co jonizatory.

Urządzenia mają akumulatory ładowane przez kabel USB. MyIon po pełnym naładowaniu może pracować 10 godzin, natomiast MyIonZ Pro 36 godzin. Cena najtańszego modelu to ponad 750 zł.

Air Purifier

Air Purifier to jedno z urządzeń dostępnych głównie na Allegro. Także i w tym przypadku mamy do czynienia z jonizatorem ostrzowym. Wydajność oszacowana została na 120 milionów jonów ujemnych/cm³. Akumulator o pojemności 700 mAh ma zapewnić pracę przez 30-60 godzin. Na korzyść tego jonizatora przemawia cena, która jest znacznie niższa niż w przypadku urządzeń firmy Zepter i wynosi około 110 zł.

OEM DONG07153730337303

Kolejny przenośny oczyszczacz powietrza sprzedawany jest na Allegro pod nazwą OEM DONG07153730337303. Także i to urządzenie jest głównie jonizatorem ujemnym, a jego wydajność wynosi 19,9 milionów jonów ujemnych na cm³. Co ciekawe na jednym ze zdjęć widzimy informację o obecności węgla aktywnego, o którym nie wspominają sprzedawcy. Jednak przy braku cyrkulacji powietrza trudno oczekiwać, aby ten element istotnie przyczyniał się do redukcji zanieczyszczeń. Pracę oczyszczacza umożliwia akumulator o pojemności 1800 mAh. Urządzenie można kupić za niespełna 200 zł.

Podsumowując, oczyszczacze na szyje to raczej jonizatory na szyję. Jonizacja może przyczynić się do poprawy jakości powietrza, ale najlepiej sprawdza się jako element oczyszczacza, wyposażonego w filtr HEPA i filtr węglowy. Sam jonizator ma niewielki wpływ na czystość powietrza.

Zobacz także: Jonizacja powietrza – sposób na zdrowie czy zwykła ściema?

Brak przepływu powietrza

Czy to jedynie brak odpowiednich filtrów powoduje, że tzw. oczyszczacze powietrza na szyję nie stanowią dobrej metody ochrony przed smogiem lub alergenami? Nie. Aby filtry dały oczekiwany efekt, urządzenie musiałoby mieć wentylator, który sprawi, że powietrze zostanie pobrane z otoczenia i przepuszczone przez filtry. W przeciwnym razie sytuacja wyglądałaby tak samo, jak po umieszczeniu w pokoju oczyszczacza powietrza, lecz bez włączenia go.

Wdychanie zmieszanego powietrza

Kolejny problem stanowi fakt, że nawet, gdyby oczyszczacz na szyję miał odpowiednie filtry i przepuszczał przez nie powietrze, to nadal wdychalibyśmy powietrze oczyszczone zmieszane z brudnym. Aby tak się nie działo, urządzenie musiałoby mieć na tyle dużą wydajność, aby mogło obsługiwać całe pomieszczenie. Nie da się sprawić, żeby do nosa trafiało wyłącznie powietrze z oczyszczacza zawieszonego na szyi.

Alternatywa dla oczyszczacza powietrza na szyję – maska antysmowa

Żadnego z oczyszczaczy na szyję nie możemy uznać za skuteczny, przenośny oczyszczacz powietrza. Do ochrony przed zanieczyszczeniami w miejscach o złej jakości powietrza, w których nie spędzamy zbyt wiele czasu, polecamy raczej dobre maski antysmogowe. Może nie prezentują się tak ładnie jak oczyszczacze na szyję, ale przynajmniej zapewniają realną ochronę. Po nałożeniu na usta i nos mamy pewność, że naprawdę wdychamy wyłącznie oczyszczone powietrze.

Zobacz także: Maski antysmogowe – które modele warto kupić?

FAQ, czyli najczęstsze pytania o oczyszczacze powietrza na szyję

Oczyszczacze powietrza pojawiają się w coraz większej liczbie przedszkoli, żłobków i szkół. Na rynku brakuje urządzeń zaprojektowanych specjalnie z myślą o takich placówkach, dlatego wybór odpowiedniego oczyszczacza sprawia duże trudności. Jeżeli chcesz podjąć właściwą decyzję i zapewnić najmłodszym bezpieczeństwo, zapoznaj się z naszymi wskazówkami.

W skrócie

• Oczyszczacz powietrza do przedszkola powinien mieć wysoką wydajność, ze względu na intensywną wymianę powietrza między wnętrzem budynku a otoczeniem.
• Bardzo ważną rolę odgrywa obecność odpowiednich filtrów. Podstawa to filtr HEPA i filtr węglowy, które razem usuwają z powietrza prawie 100% groźnych zanieczyszczeń.
• Oczyszczacz powietrza musi spełniać normy dotyczące głośności pracy. Minimalna głośność urządzenia do przedszkola nie powinna przekraczać 35 dB, a do szkoły – 40 dB.
• Oczyszczacze powietrza są bezpieczne dla dzieci. Takie urządzenia przydają się w szkołach, przedszkolach i żłobkach, ponieważ dzieci są szczególnie narażone na negatywny wpływ smogu, m.in. ze względu na nie w pełni rozwinięty układ odpornościowy.

Spis treści

1. Cztery kroki do wyboru dobrego oczyszczacza do przedszkola, żłobka lub szkoły
1.1. Wyselekcjonuj urządzenia z filtrem HEPA i filtrem węglowym
1.2. Wybierz oczyszczacze o odpowiednio wysokiej wydajności
1.3. Sprawdź parametry akustyczne
1.4. Porównaj koszty eksploatacji interesujących Cię modeli
2. Porównanie oczyszczaczy
3. 13 modeli oczyszczaczy zasługujących na uwagę
5. Czy oczyszczacze powietrza są bezpieczne dla dzieci?
6. Funkcje w oczyszczaczach powietrza do przedszkoli. Które są przydatne?
7. Dlaczego dzieci potrzebują oczyszczaczy?

Cztery kroki do wyboru dobrego oczyszczacza do przedszkola, żłobka lub szkoły

1. Wyselekcjonuj urządzenia z filtrem HEPA i filtrem węglowym.

W walce ze smogiem najwyższą skuteczność wykazują oczyszczacze powietrza w filtr HEPA oraz filtr węglowy, dlatego stanowią one obowiązkowe elementy systemu filtracyjnego urządzenia przeznaczonego do sali szkolnej, przedszkolnej bądź żłobkowej.

W oczyszczaczach wykorzystywane są różne klasy filtrów HEPA, ale różnice pomiędzy efektywnością filtra EPA E11 a filtrami wyższych klas są niewielkie, dlatego klasa HEPA nie powinna być jednym z głównych czynników decydujących o wyborze oczyszczacza.

2. Wybierz oczyszczacze o odpowiednio wysokiej wydajności.

W warunkach domowych oczyszczacz powietrza powinien zapewniać wysoką skuteczność filtracji, jeśli stosunek jego wydajności do powierzchni pomieszczenia jest większy albo równy 80 m³/h do 10 m².

W placówkach publicznych obowiązują jednak inne normy wentylacyjne, w wyniku czego prędkość wymiany powietrza między wnętrzem budynku a środowiskiem zewnętrznym jest znacznie większa. W takiej sytuacji utrzymanie dobrej jakości powietrza wymaga zastosowania oczyszczacza o dużo wyższej wydajności niż ten, który sprawdziłby się w domowym pomieszczeniu o takim samym metrażu.

Z tego powodu to właśnie wydajność oczyszczania stanowi najważniejszy parametr, jaki należy wziąć pod uwagę podczas wyboru urządzenia do placówki opiekuńczo-wychowawczej lub edukacyjnej.

WAŻNE!

W żłobkach, przedszkolach i szkołach powinny znajdować się oczyszczacze powietrza zapewniające jak najlepszy stosunek ceny do wydajności.

3. Sprawdź parametry akustyczne.

Zgodnie z obowiązującymi przepisami urządzenia wykorzystywane w żłobkach i przedszkolach nie powinny emitować dźwięków głośniejszych niż 35 dB. Nie oznacza to jednak, że żaden tryb filtracji nie może być głośniejszy. Przed przyjściem dzieci można bowiem uruchomić wysokie obroty, w celu szybkiego usunięcia zanieczyszczeń nagromadzonych od poprzedniego dnia.

Ważne jest to, aby przynajmniej jeden tryb był cichszy niż 35 dB, co pozwoli na wykorzystywanie go trakcie pobytu maluchów w placówce. W przypadku szkół przepisy są trochę mniej restrykcyjne, ponieważ dopuszczalny poziom głośności obecnych w nich urządzeń wynosi 40 dB.

WAŻNE!

Maksymalna głośność najniższego trybu filtracji może wynosić:

• 35 dB dla przedszkoli i żłobków,
• 40 dB dla szkół.

„Niestety większość zamówień publicznych pomimo norm PN nie uwzględnia tych parametrów. W praktyce nawet 10 dB więcej nie powinno przeszkadzać w dużej sali, w której poza poziomem hałasu tzw. tła hałasują dzieci” – mówi ekspert Łukasz Rajzer.

4. Porównaj koszty eksploatacji interesujących Cię modeli.

Cena samego urządzenia to nie jedyny wydatek związany z oczyszczaniem powietrza. Istotną rolę odgrywają bowiem koszty eksploatacji sprzętu, na które składają się cena filtrów i wartość zużytego prądu. Oceniając koszty eksploatacji należy uwzględnić fakt, że filtry wymienne do poszczególnych oczyszczaczy mają różną wartość, ale także i żywotność.

Poniższe zestawienie obejmuje wydajność (najważniejszy parametr oczyszczaczy powietrza do żłobków, przedszkoli i szkół), cenę (z dnia 09.10.2023 r.), opłacalność (cenę za 1 m³/h wydajności), głośność pracy i koszty eksploatacji, a więc roczną (przybliżoną) wartość filtrów i moc.

13 modeli oczyszczaczy zasługujących na uwagę

W celu ułatwienia wyboru prezentujemy krótki opis czternastu wybranych przez nas oczyszczaczy powietrza, które spełniają wymagania placówek oświatowych i opiekuńczo-wychowawczych oraz wyróżniają się wysoką wydajnością. Szukając bowiem oczyszczaczy do tego typu miejsc najważniejszymi czynnikami są dla nas wydajność oczyszczania i realna efektywność zastosowanych technologii w usuwaniu zanieczyszczeń pyłowych (smogu, alergenów).

Dlatego też pierwsze miejsca zajmują tu oczyszczacz Klarty oraz Winix, które charakteryzują się restrykcyjnym podejściem do szkodliwych substancji oraz dobrą relacją cena-możliwości.

Klarta Stor 2

Oczyszczacz powietrza Klarta Stor 2 wyróżnia się bardzo dobrym, choć nie najlepszym stosunkiem ceny do wydajności. Urządzenie zajmuje jednak pierwsze miejsce w tym zestawieniu ze względu na bardzo surowy algorytm oceny jakości powietrza oraz bezkompromisowe 3 tryby automatyczne, który naszym zdaniem świetnia sprawdzą się w środowisku przedszkolnym. Inspirowana normami WHO, Klarta Stor 2 szybko reaguje na rosnący poziom zanieczyszczeń, a różnorodność trybów auto pozwala dopasować pracę do pory dnia czy aktywności dzieciaków.

Dzięki automatyzacji możemy ustawić własne reguły pracy, odrębne np. dla godzin porannych, charakteryzujących się dużą ilosćią smogu, a odrębne dla godzin popułdniowych, gdzie maluchy mają zwykle drzemkę. Urządzenie można obecnie nabyć w promocyjnej cenie 1399 zł, za co otrzymuje sprzęt o współczynniku CADR równym 600 m³/h. Klarta Stor 2 est dostępna w 4 kolorach: czarnym, białym, złotym i srebrnym.

Winix Zero

Winix Zero to kolejny oczyszczacz o bardzo dobrym stosunku wydajności do ceny (jego CADR wynosi 399 m³/h, a koszt zakupu 819 zł). Za usuwanie zanieczyszczeń odpowiadają filtr wstępny, węglowy i HEPA oraz jonizator (funkcję jonizacji można wyłączyć). Urządzenie ma czujnik cząsteczek PM2,5, umożliwiający pracę w trybie automatycznym oraz kontrolowanie stanu powietrza.

Model ten również posiada bardzo rygorystyczny algorytm oceny zanieczyszczeń, reagując szybko na zmieniające się stężenia. Znalazł się jednak na drugim miejscu ze względu na brak Wi-Fi, jak również dość energochłonną konstrukcję.

Toshiba CAF-X116XPL

Toshiba CAF-X116XPL wyróżnia się najlepszym stosunkiem ceny do wydajności oczyszczania. Jego wydajność wynosi 700 m³/h, natomiast cena to 1399 zł. Oczyszczacz ten mógłby być na pierwszym miejscu, gdyby nie pobłażliwy system oceny jakości powietrza i dość opieszałą reakcję na smog.

Urządzenie wyposażono w filtr wstępny, HEPA, PET i węglowy oraz w jonizator powietrza, który można w każdej chwili wyłączyć. Urządzenie pracuje w trybie automatycznym, bazując na stężeniu cząsteczek PM2,5.

Winix Zero Pro

Oczyszczacz powietrza Winix Zero Pro w najwyższym trybie pracy uzyskuje CADR 480 m³/h. Podobnie jak w poprzednim urządzeniu tej marki znajdziemy tutaj filtr wstępny, węglowy i HEPA oraz jonizator z możliwością wyłączenia. Filtry wyposażone zostały w powłokę antybakteryjną. W trybie automatycznym oczyszczacz uwzględnia stężenie pyłu zawieszonego i LZO. Cena Winixa Zero Pro to niecałe 1049 zł.

Haus & Luft HL-OP-20

Oczyszczacz powietrza Haus & Luft HL-OP-20, którego wydajność wynosi 481 m³/h, można kupić za 1070 zł. Oprócz standardowego zestawu filtrów (wstępny, węglowy i HEPA), wyposażony jest on także w jonizator, który jest skuteczny w eliminacji wielu wirusów i bakterii. Urządzenie ma trójkolorowy wskaźnik jakości powietrza, ale producent nie precyzuje, jaki rodzaj zanieczyszczeń wykrywa czujnik.

Electrolux PA91-604DG/GY

Electrolux PA91-604DG/GY to oczyszczacz powietrza to oczyszczacz powietrza z opcją sterowania aplikacją mobilną. Wykorzystuje filtr wstępny, węglowy i HEPA oraz jonizator (który można wyłączyć w aplikacji). Jego CADR wynosi 620 m³/h, a cena 1819 zł. Urządzenie dostępne jest w dwóch wersjach kolorystycznych: ciemnej (Electrolux PA91-604DG) i jasnej (Electrolux PA91-604GY).

Warmtec AP350W

Warmtec AP350W to oczyszczacz połączony z nawilżaczem, a więc umożliwia kompleksowe rozwiązanie problemów z jakością powietrza wewnątrz budynku. Za usuwanie zanieczyszczeń odpowiedzialne są filtr wstępny, HEPA, węglowy i zimnokatalityczny, wspierane przez jonizator i lampę UV.

Technologią nawilżania wykorzystywaną przez Warmtec AP350W jest ceniona przez specjalistów ewaporacja. Urządzenie ma czujnik i cyfrowy wyświetlacz pyłu PM2,5. Wydajność oczyszczania na najwyższym trybie to 600 m³/h, a najniższa cena wynosi 2499 zł.

Ideal AP 40

Ideal AP 40 to oczyszczacz powietrza z filtrem wstępnym, węglowym i HEPA oraz z jonizatorem. Kosztuje 1999 zł, a na wysokich obrotach uzyskuje wydajność na poziomie 480 m³/h. Oczyszczacz wykorzystuje czujniki kurzu, zapachu i światła. Informacja o stanie powietrza jest przekazywana za pomocą trzech kolorowych diod.

Philips AC5659/10

Philips AC5659/10 to oczyszczacz powietrza o wydajności 500 m³/h, którego ceny rozpoczynają się od 1890 zł. Znajdziemy tutaj standardowy zestaw filtrów, czyli filtr wstępny, węglowy i HEPA. Producent wyposażył urządzenie w miernik PM2,5 oraz cyfrowy wskaźnik tego pyłu.

Samsung AX90R7080WD

Oczyszczacz powietrza Samsung AX90 podczas pracy w najwyższym trybie uzyskuje CADR na poziomie 701 m³/h. Urządzenie wykorzystuje filtr wstępny, węglowy i HEPA. W trybie automatycznym uwzględnia stężenie pyłów PM1, PM2,5 i PM10.

Oczyszczacz ma opcję sterowania za pośrednictwem aplikacji, a dodatkowo reaguje na polecenia głosowe wydawane w ośmiu językach (angielskim brytyjskim, angielskim amerykańskim, chińskim, koreańskim, niemieckim, francuskim, hiszpańskim i włoskim. Jego cena wynosi 2499 zł.

Philips AC6608/10

Philips AC6608/10 to kolejny oczyszczacz powietrza marki Philips, wykorzystujący taki sam rodzaj filtrów jak wspomniany wcześniej model AC5659/10 (wstępny, węglowy, HEPA). Wydajność tego urządzenia to 657 m³/h, a jego ceny zaczynają się od 3299 zł. Także i tutaj producent zastosował czujnik oraz cyfrowy wskaźnik pyłu zawieszonego PM2,5.

Ideal AP 80 PRO

Ideal AP 80 PRO to urządzenie tego samego producenta co oczyszczacz powietrza Ideal AP 40. Ten model ma wyższą wydajność, która sięga 800 m³/h, ale idzie ona w parze z wyższą ceną, ponieważ za sprzęt trzeba zapłacić minimum 5399 zł. Skład systemu filtrującego jest tutaj taki sam, a zatem obejmuje filtr wstępny, węglowy i HEPA. Wbudowane czujniki monitorują stężenie pyłów i gazów oraz obecność nieprzyjemnego zapachu. O jakości powietrza Ideal AP 80 PRO informuje poprzez trójkolorowy wskaźnik.

Sharp KC-G60

Sharp KC-G60 to urządzenie marki Sharp, łączące funkcje oczyszczacza i nawilżacza powietrza, które pochodzi z najnowszej linii japońskiego producenta. Od swojego poprzednika ze starszej serii różni się między innymi rozbudowanym systemem czujników, w którego skład wchodzi miernik PM2,5.

Urządzenie wykorzystuje te same technologie oczyszczania co Sharp KC-D60, ale niektóre elementy systemu filtrującego zostały udoskonalone. Filtr węglowy otrzymał dodatek żelu krzemionkowego, dzięki któremu jeszcze lepiej radzi sobie z tlenkami azotu i siarki, co może być szczególnie istotne w przypadku placówek zlokalizowanych blisko ruchliwych ulic. Wydajność tego modelu to 408 m³/h, a minimalna cena – 2999 zł.

Czy oczyszczacze powietrza są bezpieczne dla dzieci?

Decyzji o zakupie oczyszczacza powietrza do przedszkola, żłobka lub szkoły często towarzyszy obawa o bezpieczeństwo najmłodszych, którzy będą mieli dostęp do pracującego urządzenia.

Część producentów stara się rozwiązać ten problem poprzez projektowanie oczyszczaczy, które mogą być przymocowane do ściany na wysokości będącej poza zasięgiem najmłodszych. Niestety, nie jest to najlepsza lokalizacja, ponieważ zanieczyszczenia gromadzą się głównie na niskich wysokościach, blisko podłogi.

Warto zaznaczyć, iż stosowanie podobnych zabezpieczeń jest zbyteczne, ponieważ oczyszczacz powietrza nie stwarza zagrożenia dla dzieci. Urządzenia te znajdują się już w wielu domach, a jak dotąd nie pojawiły się informacje o wypadkach z udziałem najmłodszych.

Dziecko nie jest w stanie sięgnąć palcami do obracających się elementów urządzenia, a sam wentylator z pewnością nie wciągnie włosów malucha. Co więcej, obecna w wielu modelach blokada uniemożliwia dzieciom samodzielne dokonanie zmiany ustawień oczyszczacza powietrza.

Funkcje w oczyszczaczach powietrza do przedszkoli. Które są przydatne?

W oczyszczaczach powietrza znajdziemy wiele funkcji dodatkowych. Wyjaśniamy, które z tych popularnych przydadzą się w przedszkolu, szkole albo żłobku.

Jonizacja – przydatna, ale nie niezbędna

Jonizacja polega na emisji jonów dodatnich i ujemnych (jonizacja plazmowa) albo samych ujemnych (jonizacja ostrzowa). Jonizator pomaga zachować równowagę między jonami dodatnimi i ujemnymi, a także pomaga usuwać z powietrza niektóre zanieczyszczenia. Jest przydatny, lecz jego brak nie czyni urządzenia mało skutecznym. Filtr HEPA i filtr węglowy i tak zatrzymują prawie 100% zanieczyszczeń obecnych w powietrzu.

Zobacz też: Jonizacja powietrza – sposób na zdrowie czy zwykła ściema?

Sterylizacja UV – zbyteczna, ponieważ nie działa

Promieniowanie UV niszczy DNA bakterii i wirusów. Oczyszczacz z lampą UV wydaje się zatem bardzo dobrym urządzeniem do przedszkola. Niestety lampa UV jest w oczyszczaczu nieskuteczna, ponieważ czas kontaktu promieniowania z powietrzem jest zdecydowanie zbyt krótki, żeby mogło dojść do zniszczenia patogenów. Ta funkcja jest zatem zbyteczna.

Zobacz też: Oczyszczacz powietrza z lampą UV – dlaczego nie warto?

Tryb automatyczny – tak

W trybie automatycznym oczyszczacz sam dostosowuje prędkość filtracji do stopnia zanieczyszczenia powietrza. Służy to lepszej ochronie zdrowia, poprawia komfort użytkowania oraz zapobiega nadmiernemu hałasowi i zbyt wysokiemu zużyciu prądu (w wyniku zbędnej pracy w wyższych prędkościach przy dobrej jakości powietrza).

Zobacz też: Tryb automatyczny w oczyszczaczach – co to jest, jak działa?

Blokada rodzicielska – tak

Blokada rodzicielska oznacza zablokowanie panelu sterowania. Po uruchomieniu tej funkcji dzieci nie zmienią ustawień oczyszczacza ani nie wyłączą go. Jest to zatem bardzo przydatna opcja w przypadku przedszkola.

Automatyzacja – nie niezębna, lecz bardzo pomocna

Automatyzacja dostępna jest w niektórych oczyszczaczach sterowanych przez aplikację mobilną. Oznacza możliwość zaprogramowania urządzenia tak, aby rozpoczynało i kończyło pracę lub zmieniało prędkość w zależności od stanu powietrza czy pory dnia. To przydatna opcja, ponieważ pozwala dostosować sposób działania oczyszczacza do harmonogramu zajęć w przedszkolu.

Dlaczego dzieci potrzebują oczyszczaczy powietrza?

Dzieci są szczególnie narażone na negatywne działanie zanieczyszczeń w powietrzu, ponieważ ich układ odpornościowy nie jest jeszcze w pełni ukształtowany.

Wpływ smogu na najmłodszych zbadał m.in. Warszawski Uniwersytet Medyczny, we współpracy z Politechniką Warszawską i firmą badawczą ARC Rynek i Opinia. Badania te wykazały, że dzieci pomiędzy 3 a 12 rokiem życia, zamieszkujące w miejscach o wysokich stężeniach pyłów PM2,5 i PM10 częściej chorują na infekcje górnych dróg oddechowych w porównaniu do rówieśników żyjących w okolicach o lepszej jakości powietrza^[1].

Zanieczyszczenia powietrza wpływają również negatywnie na rozwój neurologiczny dzieci. Powodują opóźnienie rozwoju funkcji poznawczych, trudności w nauce oraz niższy współczynnik IQ.^[2].

Tymczasem badanie WHO wykazało, że 92% dzieci w przedszkolach jest narażonych na kontakt z zanieczyszczeniami w stężeniach przekraczających dopuszczalne normy.^[3]

Źródła

1. Wiktor Szczepaniak, Smog – jak wpływa na zdrowie dzieci, https://zdrowie.pap.pl/srodowisko/smog-jak-wplywa-na-zdrowie-dzieci
2. Monika Działowska, Wpływ smogu na rozwój dziecka, https://pediatranazdrowie.pl/wplyw-smogu-na-rozwoj-dziecka/
3. Adrian Dąbek, Pulmonolog: jeśli ktoś wrzuci do pieca śmieci, spowoduje, że umrze czyjaś matka czy ojciec, https://www.medonet.pl/zdrowie/zdrowie-dla-kazdego,pulmonolog–jesli-ktos-wrzuci-do-pieca-smieci–spowoduje–ze-umrze-czyjas-matka-czy-ojciec,artykul,97247099.html

FAQ, czyli najczęstsze pytania o oczyszczacze powietrza do przedszkola

Wbrew powszechnej opinii kurz to nie tylko złuszczony naskórek, sierść czy odchody roztoczy, ale dziesiątki różnych substancji działających drażniąco na nasz układ oddechowy i odpornościowy. W szczególności narażone na niego są dzieci oraz alergicy. Jakie są sposoby na pozbycie się kurzu z mieszkania?

W skrócie

• Dowiedz się, jak kurz może wpływać na zdrowie, zwłaszcza jeśli jesteś alergikiem. Reakcje alergiczne i problemy z układem oddechowym to tylko część jego negatywnego oddziaływania.
• Odkryj skuteczne strategie na pozbycie się kurzu z mieszkania, włączając w to oczyszczacze powietrza i praktyczne porady dot. utrzymywania czystości, które pomogą stworzyć zdrowe i przyjazne środowisko w domu.
• Sprawdź, jakie oczyszczacze powietrza dobrze radzą sobie z kurzem. Na jakie funkcje zwrócić uwagę przy zakupie i jakie modele wybrać?

Spis treści:
1. Kurz w domu
1.1. Co znajduje się w kurzu?
1.2. Wpływ kurzu na zdrowie
1.3. Czy kurz może być też pożyteczny?
2. Alergia na kurz
3. Jak wyeliminować kurz z domu?
3.1. Oczyszczacz powietrza, skuteczny pochłaniacz kurzu
3.2. Jonizacja a usuwanie kurzu?
4. Oczyszczacze powietrza na kurz – polecane urządzenia
4.1. Oczyszczacz powietrza do sypialni
4.2. Oczyszczacz powietrza do salonu
5. Pozostałe sposoby na pozbycie się kurzu z mieszkania

1. Kurz w domu

Szukając odpowiedzi na powyższe pytanie, trafiamy na definicję Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), która określa kurz jako mieszaninę cząstek stałych o średnicy do 100 µm. Na pierwszy rzut oka wygląda to dość enigmatycznie. Czym są bowiem „cząstki stałe o średnicy do 100 µm”?

1.1. Co znajduje się w kurzu?

Skład kurzu może być różny w zależności od rodzaju pomieszczenia, lokalizacji, piętra, na którym położony jest lokal, obecności zwierząt, dzieci, kwiatów, typu stolarki okien, rodzaju mebli i wielu innych czynników. Składa się on przede wszystkim z drobnych odpadów organicznych i nieorganicznych, jak również mikroorganizmów, które żywią się choćby naszymi włosami i sierścią zwierząt.

W zbiorczym badaniu Consumer Product Chemicals in Indoor Dust naukowcy wykazali, że w skład kurzu wchodzić może (w różnym zakresie) nawet 45 substancji chemicznych. Substancje te tworzą m.in. 

• złuszczony naskórek
• włosy
• żywe roztocza
• odchody roztoczy
• bakterie takie jak: Bacillus, Staphyloccus czy Micrococcus
• grzyby, pleśnie i ich zarodniki
• martwe owady
• jaja i odchody owadów
• pyłki roślin
• resztki kosmetyków, środków czystości, środków chemicznych
• zanieczyszczenia przyniesione z zewnątrz na butach – ziarna piasku, ziemi

1.2. Wpływ kurzu na zdrowie

Wpływ kurzu na zdrowie jest dość indywidualną kwestią. U jednych nie przełoży się w żaden sposób na zdrowie i samopoczucie. U innych zaś wywoła silną reakcję alergiczną, która nieleczona może prowadzić do astmy oskrzelowej.

1.3. Czy kurz może być też pożyteczny?

Tak, jeśli weźmiemy pod uwagę kwestię odporności. Potrzebujemy bowiem kontaktu z mikroorganizmami, aby wzmacniać swój układ odpornościowy.

Wśród alergików znaleźć można spore grono osób, w przypadku których ekspozycja na kurz zadziałała jak naturalna szczepionka, zmniejszając objawy alergii.

2. Alergia na kurz

Reakcja alergiczna jest oczywiście najczęściej występującym schorzeniem w przypadku kurzu. W większości przypadków wywołują ją roztocza kurzu domowego oraz produkty przemiany materii owadów (mogą to być również ich odnóża i martwe ciała). W kłębkach kurzu ukryta jest też sierść zwierząt, jak również zarodniki grzybów i pleśni (Alternaria, Cladosporium, Aspergillus, Penicillium).

Do najczęstszych objawów alergicznych należą:

• Nieżyt nosa (przewlekły katar, któremu może towarzyszyć kichanie)
• kaszel (zazwyczaj suchy, napadowy)
• duszności
• ucisk w klatce piersiowej
• zmiany skórne
• swędzenie
• zapalenie spojówek
• intensywne łzawienie
• ból głowy i/lub zatok.

Długotrwałe oddychanie zakurzonym powietrzem może prowadzić do przewlekłych chorób układu oddechowego, na czele z astmą oskrzelową. Osłabia również nasz układ odpornościowy, dlatego częściej doświadczamy chorób górnych dróg oddechowych. W ich przypadku prawdziwe podłoże może być trudne do zidentyfikowania.

Alergia przypomina bowiem w objawach przeziębienie (stan podgorączkowy, kaszel, nieżyt nosa). Często więc są to symptomy na tyle błahe, że przyzwyczajamy się do życia z nimi. Niepokojem napawają nas dopiero napady kaszlu czy duszności, które często prowadzą do konsultacji alergologicznej, gdzie dowiadujemy się o towarzyszącym nam uczuleniu.

3. Jak wyeliminować kurz z domu?

Szacuje się, że na powierzchni 1 m² żyje około 10 tysięcy roztoczy kurzu domowego. Przy 40-metrowym mieszkaniu, liczba samych cząsteczek roztoczy może więc wynosić ok. 400 tys. Najbardziej uciążliwe roztocza stają się w sezonie grzewczym, sprzyjającym namnażaniu się tych mikroorganizmów.

3.1. Oczyszczacz powietrza, skuteczny pochłaniacz kurzu

Oczyszczacz powietrza pracuje we Wrocławiu na 10 m² w sypialni u P. Pawła i Moniki. Ze względu na brak automatyzacji, oczyszczacz pracuje na dostosowanym trybie favorite (14-25 m²). Mieszkanie znajduje się w bloku oddalonym od głównej ulicy.

Najskuteczniejszym, obok odkurzaczy, narzędziem do walki z kurzem są oczyszczacze powietrza. Urządzenia te stworzono, by redukować zanieczyszczenia, których nie widać gołym okiem

Nie rekomendujemy oczyszczacza powietrza jako remedium na kurz.
Pomaga, ale nie usuwa całości kurzu z pomieszczenia.

Oczyszczacze powietrza świetnie sprawdzą się w przypadku smogu, zneutralizują również unoszące się w powietrzu roztocza kurzu domowego, pyłki roślin, elementy naskórka, włosów, sierści i inne elementy tworzące kurz.

Wszystko za sprawą wiatraka, który wymusza zwiększony przepływ powietrza oraz odpowiednich filtów w urządzeniu. Intensywna cyrkulacja powietrza wznieca drobinki kurzu, które następnie zasysane są do urządzenia, gdzie osiadają na powierzchniach filtrów.

Choć obecnie wyróżniamy wiele rodzajów filtrów (m.in. HEPA, elektrostatyczny, wodny), najskuteczniejszym w walce z drobnymi cząsteczkami jest filtr HEPA.

Filtr HEPA wykonany z gęsto plecionych włókien polimerów – polipropylenu lub politereftalanu etylenu stanowią szczelną blokadę dla cząsteczek o wielkości nawet 0,01 mikrona.

Filtr HEPA sobie więc z zatrzymywaniem cząsteczek o średnicy 70 razy mniejszej od ludzkiego włosa. I radzą sobie z tym naprawdę nieźle, osiągając skuteczność od 95 do 99,995%. Więcej o filtrze HEPA przeczytasz w poradniku „Filtry HEPA w oczyszczaczach powietrza”.

3.2. Jonizacja a usuwanie kurzu?

Wbrew niektórym źródłom polecającym jonizację jako skuteczny sposób na pozbycie się kurzu, niestety sam jonizator nie jest w stanie zneutralizować cząsteczek roztoczy.

Potwierdza to badanie opublikowane w roku 2012 na łamach Asian Pacific Journal of Tropical Biomedicine, gdzie analizowano skuteczność jonizacji w usuwaniu dwóch bardzo popularnych odmian roztoczy (Dermatophagoides pteronyssinus i Dermatophagoides farinae)

W warunkach laboratoryjnych zestawiono ze sobą komercyjny jonizator oraz wspomniane odmiany roztoczy. Neutralizacja roztoczy na zadowalającym poziomie (ok. 80%) nastąpiła dopiero po 24h pracy jonizatora.

W tym miejscu warto podkreślić, że dane te uzyskano poddając jonizacji cząsteczki roztoczy dryfujące swobodnie w powietrzu. W przypadku zaś tych ukrytych w materacach czy zasłonach, skuteczność ta zdecydowanie spada – ok. 10% po 24 godzinach, ok. 65% po 72h.

Wytwarzając pole elektrostatyczne, jonizatory powietrza będą natomiast skutecznie przyciągać do siebie większe cząsteczki kurzu i brudu. Użytkownicy niekiedy skarżą się nawet na brunatne plamy na podłodze czy ścianie, w okolicy oczyszczacza, po dłuższym działaniu jonizatora powietrza.

4. Oczyszczacze powietrza na kurz – polecane urządzenia

Poszukując oczyszczacza powietrza do pomieszczenia, należy pamiętać, że im większa wydajność oczyszczacza powietrza, tym lepiej będzie zbierał kurz.

Dobrą praktyką jest dobieranie oczyszczacza powietrza z zapasem wydajności, nigdy na „styk”. Oczyszczacz będzie pracował wydajnie, ale ciszej.

Przykład: W przypadku Winix Zero deklarowana powierzchnia przez producenta to 99 m². Według nas, oczyszczacz powinien pracować na max. 57 m². Dobierając go do mniejszego pokoju o powierzchni do 40 m², oczyszczacz będzie lepiej zbierał kurz, wywołując duży przepływ powietrza.

Co ciekawe, w przypadku kurzu dobrze sprawdzają się oczyszczacze z czujnikami jakości powietrza na podczerwień, a nie laserowymi. Choć tego typu czujniki gorzej radzą sobie ze smogiem, to naprawdę nieźle wychwytują większe cząsteczki jak właśnie kurz, różnego rodzaju paproszki czy okruszki. Dlatego też do walki z kurzem możemy polecić np. oczyszczacze powietrza Sharp oraz oczyszczacze powietrza Philips, które wykorzystują właśnie starszą technologię sensorów – podczerwień.

4.1. Oczyszczacz powietrza do sypialni

Jeśli poszukujesz oczyszczacza do standardowej wielkości pokoi – ok. 15-30 m², sprawdź przede wszystkim:

Klarta Forste 4 – cena: 899 zł, świetne tryby auto, jonizacja plazmowa (metraż: ok. 38 m²)

Philips AC2887/10 – cena: 1419 zł, czujnik PM na podczerwień (metraż: ok. 42 m²)

Sharp KC-D40EUW – cena: 1299 zł, nawilżacz i jonizacja plazmowa (metraż: ok. 25 m²)

Electrolux WA71-305DG – cena: 1299 zł, oczyszczacz do powieszenia na ścianie (metraż: ok. 35 m²)

4.2. Oczyszczacz powietrza do salonu

W przypadku dużych otwartych przestrzeni, np. salon z kuchnią czy biuro, polecamy m.in.:

Klarta Stor 2 – cena: 1299 zł, świetne tryby auto, jonizacja plazmowa (metraż: ok. 75 m²)

Electrolux PA91-404DG/GY – cena: 1560 zł, jonizacja (metraż: ok. 55 m²)

Sharp KC-D60EUW – cena 1890 zł, nawilżacz i jonizacja plazmowa (metraż: ok. 49 m²)

Ideal AP40 – cena: 1999 zł, jonizacja plazmowa (metraż: ok. 60 m²)

5. Pozostałe sposoby na pozbycie się kurzu z mieszkania

1. Regularne sprzątanie

2-3 razy w tygodniu w przypadku powierzchni łatwo dostępnych oraz minimum 1 na tydzień w zakamarkach i innych miejscach o ograniczonej dostępności. Wybierając odkurzacz, szukajmy urządzeń z wysoką klasą reemisji kurzu.

2. Sprzątanie góra-dół

Odkurzając, pamiętajmy aby najpierw zetrzeć kurz z blatów, szafek i półek. W ten sposób kurz z górnych partii mieszkania stanie się łatwiejszy do neutralizacji przez odkurzacz czy oczyszczacz powietrza.

3. Regularne pranie i zmiana pościeli

Wielu alergików obserwuje nasilenie się objawów wieczorem, gdy kładą się spać lub przy porannej pobudce. Przyczyna może leżeć w uczulających materiałach lub…sporej ilości roztoczy nagromadzonych w pościeli czy prześcieradle. Regularne pranie poszewek i prześcieradeł, co 1-2 tygodnie w temp. 60 st. C. złagodzi objawy alergii w sypialni.

4. Antyalergiczne pokrowce na pościel i materace

Materace są jednym z głównych siedlisk roztoczy w domu. Nic dziwnego, gdyż mogą tam liczyć na spore ilości naskórka łuszczącego się w trakcie naszego snu. Na szczęście na rynku dostępnych jest coraz więcej pokrowców z membraną zapobiegającą przedostawaniu się naskórka i wilgoci do wnętrza.

5. Czyszczenie mebli tapicerowanych, firanek oraz zasłonek

W miarę możliwości starajmy się również pamiętać o praniu zasłon i firanek, przecieraniu żaluzji oraz trzepaniu mebli tapicerowanych. W przypadku kanap czy foteli, warto pokusić się o materiały niepochłaniające kurzu (skóra naturalna lub sztuczna) lub pokrowce, które będziemy mogli wyprać.

6. Ograniczenie ilości wyposażenia domowego

Im mniej sprzętów i akcesoriów w mieszkaniu, tym mniej powierzchni, na których potencjalnie może gromadzić się kurz. Jest to szczególnie ważne w przypadku alergików. Mając w rodzinie takie osoby, ograniczmy ilość mebli do niezbędnego minimum.

Pamiętajmy również, aby nie zostawiać trudno dostępnych szpar (np. pod kanapą lub pomiędzy szafą a sufitem). Polecamy meble na nóżkach, pod które bez problemu wjedzie odkurzacz lub takie, które zrównają się z powierzchnią podłogi czy sufitu.

Minimalizm we wnętrzach to także większa szansa na skuteczną filtrację powietrza przez dobry oczyszczacz powietrza.

7. Odpowiedni sposób ścierania kurzu

Kurzu z elementów wyposażenia najlepiej pozbywać się za pomocą ściereczki z mikrofibry lub ręcznika papierowego. Wolne od kurzu powierzchnie można następnie przetrzeć czystą ściereczką, nasączoną delikatnie środkiem do pielęgnacji.

8. Szczotkowanie zwierząt

Posiadacze kotów lub psów wiedzą doskonale, ile sierści potrafi unosić się w mieszkaniu. Regularne wyczesywanie swoich pupili nieco zredukuje ten problem.

9. Wymiana filtrów w urządzeniach

Odkurzacz, oczyszczacz powietrza, ale również frytkownica czy okap kuchenny. Brudne, zakurzone czy tłuste filtry nie są w stanie należycie spełniać swojej roli.

Zdjęcie od P. Grzegorza mieszkającego w centrum Jastrzębia Zdrój. Oczyszczacz powietrza ma przypisaną automatyzację i pracuje najczęściej w salonie 16 m².

Oczyszczacz powietrza ≠ odkurzacz

W tym miejscu musimy z przykrością zdementować pojawiające się w wielu miejscach informacje, jakoby oczyszczacz powietrza eliminował całkowicie problem kurzu w domu. Tak jak nie zrobi tego w pełni również sam odkurzacz. Jeśli marzymy o stale czystym domu, musimy działać kompleksowo, angażując do walki nasz czas i kilka narzędzi. 

O ile bowiem odkurzacz wciąga do siebie większość pyłów i kurzu, o tyle nie jest w stanie pochłonąć wszystkich zanieczyszczeń (tzw. reemisja kurzu).

Jego skuteczność będzie naturalnie większa przy podłodze i powierzchniach płaskich. A co z cząsteczkami, które unoszą się w powietrzu podczas sprzątania, by następnie opaść z powrotem na podłogę?

Oczyszczacz + odkurzacz + ściereczka = przepis na brak kurzu w mieszkaniu

Wszystkie wzniecone w powietrze cząsteczki bez problemu zneutralizuje oczyszczacz powietrza. Oczywiście nie oznacza to, iż urządzenie wychwytuje jedynie zanieczyszczenia unoszące się w powietrzu.

Dzięki zastosowaniu silnika, napędzającego wiatrak, oczyszczacze są w stanie wygenerować naprawdę spory ruch powietrza, odrywając cząstki, które osiadły na powierzchniach podłóg, ścian czy mebli.

Pamiętajmy jednak, iż największą skuteczność osiągają w przypadku otwartych powierzchni. Do wszelkich wnęk, zaułków, ukrytych półek czy zakamarków pod kanapą polecamy odkurzacz lub szmatkę z mikrofibry.

Oczyszczacz powietrza na kurz – podsumowanie

Oczyszczacz powietrza nie wykreśli sprzątania z listy naszych obowiązków. Może jednak ten proces bardzo ułatwić. Ogranicza bowiem ilość zanieczyszczeń (pyłów zawieszonych, lotnych związków organicznych, pyłków roślin, drobnoustrojów czy kurzu) unoszących się powietrzu, jak i osiadających na powierzchniach.

Oprócz czystych mebli, jedną z największych zalet oczyszczaczy jest przede wszystkim redukcja alergenów i szkodliwych pyłów. Dzięki nim, możemy śmielej otwierać okna zimą, jak i wiosną czy latem,  bez obaw o smog oraz pyłki traw i drzew.

Maciej Kluba

Zobacz także: Oczyszczacz czy osuszacz powietrza?

Źródła:

1. https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/swiat/231392,1,kurz-domowy-jest-potrzebny.read
2. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5052660/
3. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3609258/

FAQ – najczęściej zadawane pytania

Choć o formaldehydzie nie mówi się tak dużo, jak o pyłach zawieszonych czy benzopirenie, jest on istotnym składnikiem smogu. Tajemniczo brzmiąca substancja należy do grupy lotnych związków organicznych, które stanowią 60% wszystkich substancji zanieczyszczających atmosferę.

Z tego artykułu dowiesz się co to jest formaldehyd (aldehyd mrówkowy), gdzie występuje i skąd bierze się w środowisku? Przedstawiamy toksyczny wpływ substancji na nasze zdrowie i wyjaśniamy jak pozbyć się go z mieszkania.

W skrócie

• Formaldehyd, nazywany również aldehydem mrówkowym, to toksyczna substancja chemiczna. Powstaje ona podczas niepełnego spalania substancji zawierających węgiel (na przykład podczas wędzenia pokarmów bogatych w białka)
• Związek ten obecny jest w wielu codziennych produktach i materiałach budowlanych, np. w płytach wiórowych czy pilśniowych, żywicach fenolowo-formaldehydowych, tekstyliach oraz kosmetykach (np. niektórych lakierach do paznokci).
• Formaldehyd uznaje się za substancję kancerogenną i może prowadzić do szeregu problemów zdrowotnych, m.in. podrażnienia dróg oddechowych, skóry, choroby układu odpornościowego, nerwowego i rozrodczego.
• Aby zmniejszyć ryzyko ekspozycji na formaldehyd, warto rozważyć korzystanie z oczyszczaczy powietrza oraz unikać produktów, które go zawierają. Np. wybierając meble i wyposażenie domu, zwróć uwagę na materiały wolne od formaldehydu.

1. Formaldehyd – budowa
   1.1. Formaldehyd a formalina
2. Gdzie występuje formaldehyd?
   2.1. Formaldehyd w mieszkaniach
   2.2. Formaldehyd w kosmetykach
   2.3. Formaldehyd w lakierach
   2.4. Formaldehyd w ubraniach
3. Źródła emisji formaldehydu
4. Formaldehyd a zdrowie
   4.1. Dopuszczalne normy formaldehydu w powietrzu
5. Jak usunąć formaldehyd z mieszkania?
6. Lepiej zapobiegać niż leczyć

Formaldehyd (HCOH) – budowa

Na początek odrobina chemii. Co to formaldehyd? To inaczej aldehyd mrówkowy, czyli najprostszy z aldehydów. Odkryto go w 1859 roku za sprawą rosyjskiego chemika Aleksandra Butlerowa. Czym są aldehydy? Popularną grupą charakterystycznie pachnących, toksycznych związków chemicznych o właściwościach grzybo i bakteriobójczych. 

Formaldehyd powstaje podczas niepełnego spalania substancji zawierających węgiel (na przykład podczas wędzenia pokarmów bogatych w białka). Przemysłowo aldehyd mrówkowy uzyskuje się w wyniku utleniania i uwodornienia metanolu.

Jakie gałęzie przemysłu wykorzystują formaldehyd? Przede wszystkim zakłady wytwarzające płyty wiórowe, paździerzowe, pilśniowe, sklejki, płyty MDF oraz zakłady produkujące tekstylia czy zasłony. Jest on również często używany przy produkcji klejów stosowanych w budownictwie, jak również w przemyśle meblarskim.

Formaldehyd a formalina

Roztwór formaldehydu w butelce. Materiały własne Ranking-Oczyszczaczy.pl

Formalina to nic innego jak nasycony (35-40%) roztwór wodny aldehydu mrówkowego (formaldehydu). Dlatego też wzór chemiczny obydwu substancji jest ten sam – CH₂O₂. Formalina charakteryzuje się specyficznym zapachem i smakiem. Przy obchodzeniu się z formaliną należy być bardzo ostrożnym, jest ona cieczą bezbarwną, silnie toksyczną.

Ma też jednak właściwości dezynfekujące i bakteriobójcze, a odpowiednio wykorzystana przynosi wiele korzyści. Stosuje się ją np. przy produkcji nawozów, smarów, klejów. Formaldehyd 10% lub formalina 10% jest preparatem stosowanym w histologii (medycyna i weterynaria)

W czym się znajduje formaldehyd?

• Mieszkania
• Kosmetyki
• Lakiery
• Ubrania

Formaldehyd w mieszkaniach

Formaldehyd możemy znaleźć na co dzień w wyposażeniu naszego domu. Aldehyd mrówkowy jest bowiem trzecim w kolejności związkiem, po toluenie i ksylenie, pod względem wielkości emisji z materiałów budowlanych. W warunkach domowych formaldehyd występuje w:

• Meblach (szczególnie tych z płyty wiórowej, klejonej z użyciem żywic mocznikowo-formaldehydowych)
• Panelach podłogowych,
• Dywanach
• Wykładzinach
• Tapetach
• Materiałach izolacyjnych

W przypadku żywic mocznikowo-formaldehydowych, uwalnianie formaldehydu do atmosfery może trwać kilka lat. Dlatego też zaleca się stosować żywice melaminowe i fenolowo-formaldehydowe, w przypadku których problem ten jest dużo mniejszy.

Formaldehyd w kosmetykach

Formaldehyd (aldehyd mrówkowy) jest substancją konserwującą i odkażającą, dlatego też swego czasu znalazł on szerokie zastosowanie, m.in. w produkcji kosmetyków i środków higieny. Związek ten spotkasz m.in. w:

• tuszach do rzęs,
• utwardzaczach,
• lakierach do paznokci,
• dezodorantach,
• odżywkach i szamponach do włosów
• mydłach.

Procentowo, największy udział aldehydu mrówkowego dopuszczany jest w lakierach do paznokci – max. 5%. Dla porównania, w środkach do higieny jamy ustnej, może znaleźć się 0,1% formaldehydu.

W składzie produktów kosmetycznych, aldehyd mrówkowy znajdziesz również pod nazwami: Formalin, Methanal, Methyl aldehyde, Methylene oxide, Morbicidacid lub Oxymethylene¹. Nie może być on stosowany w kosmetykach w formie aerozolu oraz jako składnik czynny w produktach do prostowania włosów.

Obecnie niektóre kraje zakazały jego stosowania, ze względu na szkodliwe skutki dla zdrowia.

Formaldehyd w lakierach

Oprócz przemysłu kosmetycznego, aldehyd mrówkowy wykorzystywany jest powszechnie w przemyśle żywic syntetycznych, jak również do produkcji fornirów, lakierów przemysłowych, wosków samochodowych, pianek izolacyjnych czy klejów.

Formaldehyd w ubraniach

Niewiele osób wie, że żywica formaldehydowa odpowiada za specyficzne, bardzo pożądane przez nas właściwości materiałów, np. niegniecenie się, odporność na chlor czy mole. Jednocześnie, na tkaninach tych pozostaje wolny formaldehyd. Aldehyd mrówkowy znaleźć więc można m.in w:

• materiałach typu non-iron,
• nieelektryzujących się,
• odpornych na działanie chloru
• odpornych na mole,
• w nylonie
• oraz w zamszu

Źródła emisji aldehydu mrówkowego

Emisja aldehydu mrówkowego z materiałów budowlanych to tylko niewielki procent na tle zakładów produkujących i wykorzystujących żywice formaldehydowe i polioksymetylen. Ze względu na swoje wszechstronne właściwości, rocznie na świecie produkuje się około 21 ton formaldehydu.

W praktyce największym emitentem aldehydu mrówkowego są więc zakłady wytwarzające płyty MDF, paździerzowe, pilśniowe, jak również kleje, lakiery czy tekstylia. Ważnym źródłem emisji aldehydu mrówkowego są również wszelkie procesy spalania drewna oraz paliw kopalnych, a więc węgla i spalin samochodowych. Nie należy również zapominać o paleniu papierosów, podczas którego również wydzielają się niewielkie ilości formaldehydu.

Formaldehyd (HCOH) a zdrowie

Ze względu na swój szkodliwy wpływ na zdrowie, formaldehyd znalazł się na kanadyjskiej liście niezalecanych składników kosmetyków², a w niektórych krajach zabroniono jego stosowania. Oprócz charakterystycznego, nieprzyjemnego zapachu, pojawiającego się już przy stężeniu większym lub równym 0,1 ml/m³, substancja toksycznie oddziałuje na:

• wątrobę
• skórę
• drogi oddechowe
• układ odpornościowy
• układ rozrodczy
• układ nerwowy

Co istotne, aldehyd mrówkowy może przedostawać się do naszego organizmu nie tylko przez układ oddechowy, ale również pokarmowy, a także skórę czy paznokcie.

W 2004 agencja IARC (Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem) zakwalifikowała formaldehyd jako substancję kancerogenną³, Stała ekspozycja na formaldehyd powoduje rozwój nowotworów w obrębie gardła i nosa. Szkodliwość formaldehydu objawia się również poprzez podrażnienia oczu, nosa czy gardła, owrzodzenie jamy ustnej, przełyku, jak i żołądka. Może też prowadzić do reakcji alergicznych (wysypka, astma, duszności, obrzęku nosa, czasami nawet wstrząsu anafilaktycznego.

Co ciekawe, zaniepokojeni mogą być też właściciele domowych pupili. W ich przypadku również może dochodzić do podrażnienia nabłonka dróg oddechowych. W skrajnych przypadkach może pojawić się płaskonabłonkowy rak nosa. Nie jest jednak zasadą, że przebywanie w warunkach podwyższonego stężenia formaldehydu zawsze będzie niosło ze sobą w.w. negatywne konsekwencje.

Dopuszczalne normy formaldehydu w powietrzu

Jakie jest dopuszczalne stężenie formaldehydu w powietrzu? Reguluje to rozporządzenie Rady Ministrów z dn. 13 września 1966 roku w sprawie dopuszczalnych stężeń substancji w powietrzu atmosferycznym.

Średnie dobowe stężenie formaldehydu w powietrzu dla obszarów chronionych wynosi 0,02 mg/m3. Jednorazowy (nieprzekraczający 20 minut), dopuszczalny poziom formaldehydu wynosi zaś 0,05 mg/m3. Ponadto wyróżnia się również obszary specjalnie chroniony o jeszcze bardziej restrykcyjnych zaleceniach. W ich przypadku dobowa norma formaldehydu w powietrzu to 0,01 mg/m3. Dla 20-minutowych, jednorazowych epizodów, dopuszczalne stężenie formaldehydu to 0,02 mg/m3.

Jak wykryć formaldehyd?

Miernik formaldehydu

Na rynku dostępnych jest całkiem dużo mierników jakości powietrza – mogą one kosztować od 100 do 1000-1500 zł w zależności od ilości mierzonych parametrów i renomy firmy. Ich działanie może być różne – ciężko jest bowiem zmierzyć poziom samego formaldehydu. Z reguły mierniki te reagują na całą grupę gazów, mniej lub bardziej podobnych do formaldehydu, zarówno szkodliwych, jak i nieszkodliwych.

Za przykład może tutaj posłużyć test wykonany przez załogę SmartAirFilters, którzy to dowiedli, że czujniki takie potrafią reagować nawet podczas obierania i jedzenia pomarańczy.

Oczyszczacze powietrza

Vestfrost VP-A1Z40WH z czujnikiem LZO, a obok buteleczka z formaldehydem. Materiały własne Ranking-Oczyszczaczy.pl

Dedykowany czujnik formaldehydu to wciąż rzadkość w oczyszczaczach powietrza. Znajdziesz go w niektórych modelach oczyszczaczy Dyson, np. Dyson Purifier Cool Formaldehyde TP09. Nie znaczy to jednak, że pozostałe oczyszczacze, posiadające czujnik lotnych związków organicznych, sobie nie poradzą. Jak pokazuje przykład Vestfrost VP-A1Z40WH z powyższego zdjęcia, są producenci, których czujniki LZO całkiem dobrze wychwytują zanieczyszczenia. Do polecanych oczyszczaczy powietrza na formaldehyd zaliczamy:

Ranking oczyszczaczy powietrza na formaldehyd

1. Dyson Purifier Cool Formaldehyde TP09

Marka	Dyson
Model	Purifier Cool Formaldehyde TP09
Cena	3299 zł
Maks. CADR lub przepływ powietrza	Około 244 m³/h
Zalecana maks. powierzchnia*	30 m²

Bardzo drogi, z przeciętnym trybem automatycznym i realnie dość niską wydajnością oczyszczania. W kwestii usuwania LZO (w tym formaldehydu) ciężko jednak o lepszy sprzęt, gdyż Dyson dokładnie wykrywa różne frakcje zanieczyszczeń gazowych, posiadając osobne czujniki LZO, formaldehydu i NO2.

2. Vestfrost VP-A1Z40WH

Marka	Vestfrost
Model	VP-A1Z40WH
Cena	1499 zł
Maks. CADR lub przepływ powietrza	Około 350 m³/h
Zalecana maks. powierzchnia*	43,5 m²

Jedno z największych pozytywnych zaskoczeń w kwestii wykrywania, dokładnego sygnalizowania i usuwania zanieczyszczeń gazowych. Vestfrost VP-A1Z40WH to typowy oczyszczacz ze średniej półki, o przeciętnej wydajności oczyszczania, nie najlepszym trybie auto i dość standardowym zestawie funkcji. Wyróżnia się on jednak na tle konkurencji możliwościami w zakresie wykrywania LZO, będąc jednym z najlepszych w tej półce cenowej.

3. Philips AC3055/50 / Philips AC3055/51

Marka	Philips AC3055/50 i AC3055/51
Model	AC3055/50 i AC3055/51
Cena	1829 zł
Maks. CADR lub przepływ powietrza	Około 520 m³/h
Zalecana maks. powierzchnia*	62,5 m²

Philips AC3055/50 i 3055/51 to kolejne z urządzeń z serii Dual Scan. Nieco tańszy od topowego modelu Philips Dual Scan AC3858/50, gwarantuje bardzo dobrą wydajność oczyszczania, lecz dość przeciętny tryb auto. Tym, co wyróżnia Philipsa są dobrej jakości, pojemne filtry 3w1 oraz dobrze skalibrowane czujniki, wykrywające zanieczyszczenia gazowe.

Oprócz wymienionych wyżej urządzeń, warto też przyjrzeć się kilku innym modelom, które dobrze poradzą sobie z wykrywaniem i usuwaniem lotnych związków organicznych (w tym formaldehydu). Są to np.:

• Oczyszczacze powietrza Vestfrost (Vestfrost VP-A1Z40WH i Vestfrost VP-A1S70WH)
• Oczyszczacze powietrza Dyson
• Oczyszczacze z serii Philips Dual Scan

Ich działanie zostało w pewien sposób zdemaskowane podczas testu z pomarańczą, publikowanego na łamach SmartAirFilters. Sensory oczyszczaczy potrafią reagować na substancje niegroźne, zaś pozostawać bezczynne przy formaldehydzie pochodzącym np. z lakierów czy farb.

Czy znaczy to, że oczyszczacze powietrza są bez szans w walce z formaldehydem? Wręcz przeciwnie!

Praktycznie każdy oczyszczacz (+/- 90% urządzeń) wyposażony jest w filtr węglowy. Filtr ten, zbudowany z setek granulek węgla aktywnego, skutecznie adsorbuje wszystkie szkodliwe substancje w formie lotnej, a więc również formaldehyd. Dlatego też oczyszczacze takie jak Xiaomi, Klarta, Coway czy Winix, które nie mają czujników gazów, również dobrze poradzą sobie z neutralizacją formaldehydu.

Więcej o tym piszemy poniżej (w nagłówku – Oczyszczacz powietrza).

Zapach formaldehydu

Warto również wspomnieć, iż formaldehyd posiada charakterystyczny ostry, nieprzyjemny zapach. Niektórzy porównują go do zapachu marynaty. Możesz go wyczuwać, gdy poziom formaldehydu w powietrzu przekroczy 0,1 PPM (w przybliżeniu 0,1 mg na 1 litr powietrza), a więc też tyle, ile uznaje się za stężenie alarmujące. I tak naprawdę to właśnie Twój nos jest często najlepszym, a na pewno najtańszym sensorem formaldehydu pewno najtańszymi sensorami formaldehydu.

Jak usunąć formaldehyd z mieszkania?

Nie zawsze mamy wpływ na jakość wdychanego powietrza. Możemy jednak podjąć działania, które skutecznie ograniczą stężenie aldehydu mrówkowego w otoczeniu. Źródłem formaldehydu w domu mogą być chociażby meble, materiały budowlane, a nawet ubrania. Dlatego też dobrym pomysłem jest zawsze wietrzenie mieszkania.

Wietrzenie mieszkań

Należy jednak pamiętać, aby robić to umiejętnie – lepiej otworzyć okno na oścież kilka razy dziennie (zimą wystarczą nawet dwa) na około 10 minut, niż mieć je uchylone przez kilka godzin. Wietrząc we wskazany sposób nie tylko nie ochładzamy ścian budynku, ale też przede wszystkim nie wpuszczamy do środka zbyt dużej ilości zanieczyszczeń, których potem szybko się pozbędziemy.

Oczyszczacz powietrza

Najlepszym więc sposobem pozbycia się formaldehydu, jak i innych lotnych związków organicznych jest oczyszczacz powietrza.

Oczyszczacz powietrza wyposażony w filtr węglowy i HEPA, potrafi efektywnie zatrzymywać formaldehyd, jak i inne lotne związki organiczne oraz wszelkie zanieczyszczenia w formie stałej.

Wykonany z granulek węgla aktywnego, filtr węglowy trwale pochłania wszelkie szkodliwe gazy i nieprzyjemne zapachy, m.in. aldehyd mrówkowy, benzen czy dym papierosowy. 1 gram węgla aktywnego skrywa około 1500 m² powierzchni aktywnej! 

Znane z odkurzaczy czy klimatyzacji, filtry HEPA, wykonane są z polipropylenu lub Politereftalanu etylenu (PET). Ich działanie polega na fizycznym zatrzymywaniu zanieczyszczeń o cząstkach stałych, np. benzopirenu czy pyłów zawieszonych PM2,5, PM10, jak również kurzu, bakterii czy drobnoustrojów. 

Skuteczność filtracji zależy od klasy wykorzystywanych w nim filtrów, wahając się od 95 % do 99,995 %. Więcej o filtrach HEPA można znaleźć w artykule Filtry HEPA w oczyszczaczach powietrza. Klasyfikacja: H14, H13, H12, E11 i E10.

Wielu producentów oczyszczaczy powietrza oferuje także filtr wstępny, który wychwytując większe cząsteczki zanieczyszczeń (sierść, włosy czy kurz) odciąża nieco pozostałe dwa filtry.

Jaki wybrać najlepszy oczyszczacz powietrza? Sprawdź ranking oczyszczaczy powietrza, w którym możesz dopasować docelowy metraż pokoju czy pożądane funkcje.

Zobacz ranking 127 oczyszczaczy powietrza >

Zieleń oczyszczająca powietrze – jakie rośliny usuwają formaldehyd?

Prawdą jest, że rośliny dzięki aparatom szparkowym w liściach pochłaniają wraz z dwutlenkiem węgla również zanieczyszczenia. Jako najbardziej efektywne w walce z formaldehydem wymienia się przede wszystkim 5 gatunki:

• Epipremnum Złociste,
• Filodendron
• Kauczukowiec Brazylijski
• Sansewerię Gwinejską,
• Zielistkę Sternberga

Pamiętaj jednak, że aby osiągnąć efekt podobny do oczyszczacza, musiałbyś stworzyć cały pokój roślin, w którym znalazłoby się kilkadziesiąt sztuk. Efektem ubocznym byłby również niekontrolowany wzrost wilgotności. Dlatego warto zainwestować w rośliny, ale raczej jako wsparcie dla pozostałych metod.

Lepiej zapobiegać niż leczyć

Oprócz oczyszczania mieszkania, możesz również unikać kupowania przedmiotów zawierających aldehyd mrówkowy. Uważna analiza składu produktu ułatwi znalezienie zarówno kosmetyków, jak i nawet farb pozbawionych tej substancji. W przypadku zakupu mebli z płyty wiórowej, wybieraj tylko te laminowane. 

Pozytywne zmiany można wprowadzić również do garderoby – kupując odzież ze stuprocentowej bawełny, jedwabiu, poliestru lub akrylu. Włókna te zawierają zwykle mniej formaldehydu, będąc lepiej tolerowanymi przez osoby wrażliwe. 

Warto również rzucić palenie lub przynajmniej zrezygnować z niego w mieszkaniu. Dym z jednego papierosa zawiera ok. 1,5 mg formaldehydu. Można więc policzyć, iż 6 papierosów wypalonych w krótkim czasie w pomieszczeniu o wielkości 50 m³ sprawia, iż w powietrzu znajdzie się więcej aldehydu mrówkowego niż dopuszcza to norma – 0,12 mg/m³.

Polecamy również ten artykuł: 👉 Wskaźnik jakości powietrza  – co to jest, jak działa?

Formaldehyd – najważniejsze pytania

Źródła:

1. Autor nieznany. Formaldehyd. Podsumowanie informacji o związku chemicznym (z ang. „Formaldehyde. Compound Summary”. National Library of Medicine. National Center for Biotechnology Information. pubchem.ncbi.nlm.nih.gov. Dostęp do strony internetowej: 22.10.2023
2. Autor nieznany. Bezpieczeństwo składników kosmetycznych (z ang. „Safety of Cosmetic Ingredients”). Government of Canada. canada.ca. Dostęp do strony internetowej: 03.11.2023
3. Autor nieznany. Dopuszczalne stężenia substancji w powietrzu atmosferycznym. Dziennik Ustaw. Dz.U.1966.42.253. prawo.pl. Dostęp do strony internetowej: 05.11.2023
4. IARC Working Group on the Evaluation of Carcinogenic Risks to Humans. Środki chemiczne i związane z nimi profesje (z ang. „Chemical Agents and Related Occupations”). Lyon (FR): International Agency for Research on Cancer; 2012. www.ncbi.nlm.nih.gov/. Dostęp do strony internetowej: 29.10.2023
5. Jenn Snider. Moja nowa miłość: 8 uznanych przez NASA roślin domowych, które usuwają formaldehyd (z ang. „Currently Loving: 8 NASA-Approved Houseplants That Remove Formaldehyde”). Branch Basics. 04.15.2015. Branchbasics.com. Dostęp do strony internetowej: 01.03.2024

Nazywany często „cichym zabójcą” benzopiren jest jednym z najgroźniejszych składników smogu. Niewidoczne gołym okiem cząsteczki powstają podczas niecałkowitego spalania węglowodorów.

Benzopiren (benzo(a)piren) występuje w otaczającym nas powietrzu, wnika do gleby, a dzięki płaskiej strukturze jest w stanie ulokować się pomiędzy poszczególnymi zasadami azotowymi naszego DNA. Może to prowadzić do zaburzeń w replikacji, a w konsekwencji do powstawania zmian nowotworowych.

Z poniższego artykułu dowiesz się czym dokładnie jest benzopiren, skąd bierze się w powietrzu, jaki ma wpływ na nasze zdrowie i jak się przed nim bronić?

Spis treści

1. Co to jest benzopiren?
2. Benzopiren – wpływ na zdrowie
2.1 Benzopiren – skutki zdrowotne
3. Benzopiren – jak powstaje?
4. Przyczyny występowania benzopirenu w powietrzu w Polsce
5. Poziom benzopirenu w Polsce
5.1. Benzopiren w żywności
5.2. Benzopiren w smole
6. Jak bronić się przed benzopirenem?
7. Jaki oczyszczacz powietrza do benzopirenu?

Co to jest benzopiren?

Występujące w powietrzu pod dwiema postaciami, benzopireny to związki chemiczne należące do grupy węglowodorów aromatycznych. Co to oznacza?

Nazwę „węglowodory aromatyczne” stworzono, aby objąć nią wszystkie węglowodory (związki chemiczne składające się wyłącznie z wodoru i węgla) o charakterystycznej pierścieniowej budowie. Inaczej mówimy więc o nich  „węglowodory pierścieniowe”.

źródło: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Benzene_Structural_diagram.svg

Najprostszym węglowodorem pierścieniowym (aromatycznym) jest benzen, mający budowę pojedynczego pierścienia. Pięć połączonych ze sobą pierścieni benzenu tworzy benzopiren. Z racji posiadania kilku pierścieni, benzopiren należy do grupy wielopierścieniowych  węglowodorów aromatycznych (WWA).

źródło: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Benzo(a)pyrene_numbered.png

W zależności od miejsca przyłączenia 5-go pierścienia benzenowego, możemy wyróżnić benzo(a)piren (pojedynczy benzen dołączony przy wiązaniu a) lub benzo(e)piren (pojedynczy benzen przyłączony przy wiązaniu e).

Uwaga: Należący do grupy wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA) benzopiren błędnie zaliczany jest często do grupy lotnych związków organicznych (LZO, VOC). Pojedyncza cząsteczka benzenu ma postać cieczy, natomiast benzopireny są już cząsteczkami stałymi. 

W konsekwencji, w oczyszczaczach powietrza za usuwanie benzoapirenu odpowiedzialny jest filtr HEPA, nie filtr węglowy. Dodatkowo warto wybrać oczyszczacz z jonizatorem powietrza, więcej o nim przeczytasz w naszym artykule: oczyszczacz z jonizatorem powietrza.

Benzoapiren a zdrowie

Nazywany często „cichym zabójcą”, benzopiren nie bez powodu doczekał się takiego przydomku.

Działanie benzopirenu jest niezauważalne oraz powolne. Najgroźniejszymi skutkami długotrwałej ekspozycji na ten związek są nowotwory. Międzynarodowa agencja badań nad rakiem (IARC) już w 1987 roku nazwała benzopiren głównym czynnikiem kancerogennym.

Czas pomiędzy pierwszym kontaktem z tą groźna substancją, a powstawaniem zmian nowotworowych datuje się przeciętnie na 15 lat [1]. Nowotwory są jednak tylko jednym z możliwych powikłań.

Zobacz także: Przyczyny zanieczyszczeń powietrza

Skutki zdrowotne wdychania benzopirenu

• uszkodzenie wątroby i nadnerczy,
• uczucie zmęczenia, bólu głowy, utraty łaknienia,
• depresja,
• spłycenie oddechu,
• podrażnienia skórne,
• osłabienie układu odpornościowego i krwionośnego,
• problemy z płodnością,
• nowotwory.

Działanie benzopirenu jest niezauważalne oraz powolne. Najgroźniejszymi skutkami długotrwałej ekspozycji na ten związek są nowotwory. Międzynarodowa agencja badań nad rakiem (IARC) już w 1987 roku nazwała benzopiren głównym czynnikiem kancerogennym.

Czas pomiędzy pierwszym kontaktem z tą groźna substancją, a powstawaniem zmian nowotworowych datuje się przeciętnie na 15 lat [1]. Nowotwory są jednak tylko jednym z możliwych powikłań.

Benzopiren uszkadza również wątrobę, nadnercza, osłabia układ odpornościowy, krwionośny.

Może prowadzić do poważnych problemów z płodnością. Jak pokazują również badania naukowców z Uniwersytetu Jagiellońskiego Collegium Medicum, szkodliwość benzopirenu mogą odczuwać także niemowlęta.

Ekspozycja na wysokie stężenia substancji w okresie płodowym często skutkuje później chorobami górnych i dolnych dróg oddechowych u małych dzieci, jak również niższym ilorazem inteligencji u starszych. Ponadto obecność benzopirenu w naszym organizmie przyczynia się do zmęczenia, bólu głowy, utraty łaknienia, depresji, nerwowości, spłycenia oddechu czy podrażnień skórnych.

Benzopiren – jak powstaje?

Benzopireny powstają na skutek niecałkowitego spalania paliw kopalnianych, w temperaturze od 300 °C (572 °F) do 600 °C (1,112 °F). Dlatego też są one obecne m.in. w dymie, który wylatuje z kominów, jak również powstają np. podczas grillowania mięsa czy palenia papierosów.

Przeczytaj także: Smog fotochemiczny. Skład, powstawanie, skutki

Przyczyny występowania benzopirenu w Polsce

• „niska emisja”,
• przemysł,
• energetyka,
• spaliny samochodowe.

Przyczyny występowania benzo-a-pirenu są takie same, jak przyczyny smogu na danym obszarze. Jak podaje Najwyższa Izba Kontroli „główną przyczyną niedostatecznej jakości powietrza w Polsce jest emisja pyłów zawieszonych i B(a)P z domowych pieców i lokalnych kotłowni węglowych, w których spalanie węgla odbywa się w nieefektywny sposób.

Zobacz także: Smog typu londyńskiego. Skład, powstawanie, skutki

Jest to tzw. niska emisja”[2]. To ona właśnie jest głównym czynnikiem odpowiadającym za obecność benzoapirenu w Polsce (ok. 87% B(a)P pochodzi z niskiej emisji). Z tego powodu, stężenie benzopirenu w powietrzu jest jednym z parametrów oceny jakości powietrza. Zespół badaczy z Politechniki Krakowskiej podkreśla, że to właśnie benzopiren jest bardziej miarodajnym czynnikiem obrazującym zmiany aniżeli PM2,5 czy PM10.

Czym jest niska emisja? Są to wszystkie piece i kotły grzewcze, których kominy ulokowane są na wysokości mniejszej niż 40 m. Zła kondycja polskiego powietrza spowodowana jest złym stanem technicznym, przestarzałymi konstrukcjami i niskiej jakości paliwami opałowymi.

W dalszej części dokumentu NIK-u przeczytamy, że „zanieczyszczenia gromadzą się wokół miejsca powstawania, a są to najczęściej obszary o zwartej zabudowie mieszkaniowej.”[3]  Pozostałe główne źródła emisji beznopirenu to przemysł i energetyka.

Główne źródła benzopirenu w Polsce. Grafika własna na podstawie danych z raportu NIK.

Warto także pamiętać iż, benzopiren występuje też w spalinach samochodowych oraz dymie papierosowym. Dlatego też często poziom B(a)P w powietrzu porównuje się do ilości wypalonych papierosów.

Poziom benzopirenu w Polsce

Patrząc na poziom benzopirenu w pozostałych krajach Europy, widzimy z jak poważnym problemem mamy do czynienia w Polsce.

Wyniki pomiarów poziomu benzopirenu są bezlitosne. Wskazują one, iż Polska 40-krotnie przekracza dopuszczalną przez WHO normę emisji benzopirenu.

Ze wszystkich składników smogu, to właśnie benzoapiren jest substancją, której poziom najczęściej przekraczamy. Nie tylko my, ale i cała Europa. Stężenie zalecane przez Unię Europejską i prawo krajowe to 1 ng/m³. Poziom zalecany przez WHO to 0,12 ng/m³. Tymczasem stężenie benzo(a)pirenu w 2017 roku w UE wyniosło 4,8 ng/m3.

Zatrważający jest jednak fakt, iż w Polsce 96 proc. stref w Polsce podlegających ocenie jakości
powietrza w 2018 r. miało przekroczone dopuszczalne stężenia benzo(a)pirenu.

W badaniu opublikowanym w 2021 roku przez dr. inż. Agnieszka Flagę-Maryańczyk oraz dr. inż. Katarzynę Baran-Gurgul przeanalizowano, jak uchwały antysmogowe w Krakowie wpłynęły na poziom smogu w regionie. W latach 2011-2020 poziom B[a]P wynosił 4-10 ng/m³ w Krakowie, 4-6 ng/m³ w Tarnowie i aż 10-11 ng/m³ w Nowym Sączu. Dla porównania, nieco lepiej sytuacja wygląda zwykle w północno-wschodniej Polsce, jednak Białystok ze stężeniem 1,1 ng/m³ czy Biała Podlaska (3 ng/m³) są niewielkim pocieszeniem.

Poziom B(a)P zawsze zwiększa się wraz z nadejściem sezonu grzewczego. Rekordowy pod tym względem okazał się być styczeń 2017 roku, gdy w Pszczynie odnotowano poziom 90 ng/m³!

Benzopiren w żywności

Dym wędzarniczy podczas grillowania potraw zawiera w sobie benzo(a)piren. Źródło: Canva.com

Benzopiren jest związkiem, który nie występuje w jednym, określonym rodzaju produktów. Znajdziemy go bowiem w żywności, którą grillujemy, wędzimy, bądź opalamy na otwartym ogniu. Dlatego też najwięcej będzie go w wędzonych mięsach. Z drugiej jednak strony mocno podpieczone na grillu warzywa, choć pyszne, również nie będą dla nas zdrowe.

Grillując warto używać tylko jednorazowych tacek lub folii aluminiowej. Żywność pozbawiona kontaktu z otwartym ogniem i dymem będzie miała o wiele mniej benzo(a)pirenu. Unikajmy przypalonego jedzenia, czy to z patelni czy to z grilla. Korzystając z grilla, wybierajmy tylko dedykowany do niego węgiel drzewny (nie liście, papier czy igły!).

Benzopiren w smole

Benzopiren znajduje się również w smole węglowej, a konkretnie w paku smołowym, który do dziś wykorzystywany jest do wyrobu brykietów, papy, izolacji wodoodpornej oraz do otrzymywania węglowodorów. Pocieszający jest natomiast fakt, iż produkowane dziś lepiszcza mogą zawierać od 3000 do 10 000 mg benzopirenu na kilogram. Stosowany zaś niegdyś „subit” zawierał tego benzopirenu aż 300 000 mg na kilogram.

Jak bronić się przed benzopirenem?

• Monitorowanie powietrza

W sezonie grzewczym warto monitorować na bieżąco jakość powietrza w okolicy. Można to robić na stronie Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska lub za pomocą dedykowanej aplikacji. Kiedy jakość powietrza za oknem jest zła, unikajmy wietrzenia pomieszczeń.

• Oczyszczacze powietrza

Ponieważ jednak w domu znajdziemy około 30% zanieczyszczeń z zewnątrz, należy rozważyć również zakup oczyszczacza powietrza, wyposażonego w filtr HEPA.

• Unikanie grillowanych, mocno wędzonych, smażonych produktów, zwłaszcza mięs

Zobacz najbardziej opłacalne oczyszczacze -> ranking oczyszczaczy powietrza

Jaki oczyszczacz powietrza do walki z benzopirenem?

Tak naprawdę każdy, który spełnia 3 podstawowe warunki:

• Odpowiedni zestaw filtrów

Benzoapiren jest usuwany przez filtr HEPA, nie filtr węglowy. To właśnie wykonany z polipropylenu lub politereftalanu etylenu (PET) filtr HEPA zatrzymuje cząstki stałe pyłów zawieszonych (w tym B(a)P). Mechanicznie powstrzymujący zanieczyszczenia filtr jest w stanie odfiltrować w ten sposób od 95 do 99,995% drobinek o wielkości 0,3 mikrona (frakcja zanieczyszczeń najtrudniejszych do wyłapania).

Tymczasem większość cząsteczek benzoapirenów mieści się w zakresie pyłów PM1 (cząstki pyłów o wielkości 1 mikrona). Dlatego też mogą być one skutecznie zatrzymane przez filtry HEPA, oczyszczające powietrze z PM1, PM2,5 czy PM10.

W większości oczyszczaczy powietrza filtr HEPA oferowany jest razem z filtrem węglowym. Filtr ten z kolei odpowiedzialny jest m.in. za neutralizację innych węglowodorów aromatycznych – mających postać gazową. Zaprojektowany, by pochłaniać zanieczyszczenie gazowe, filtr węglowy redukuje stężenie benzenu, formaldehydu, a także nikotyny, toluenu, ksylenu czy innych lotnych związków organicznych, z których wiele (podobnie jak benzoapiren występuje w dymie papierosowym.

• Dokładne czujniki pyłów (optymalnie PM2,5 lub PM1)

Czułe sensory zanieczyszczeń są niemniej istotne. Analizując powietrze w otoczeniu, przekazują informację o aktualnym poziomie pyłów zawieszonych i/lub innych parametrów (w zależności od modelu oczyszczacza i posiadanych przez niego czujników). Absolutną podstawą każdego oczyszczacza powinien być sprawnie działający (optymalnie laserowy) czujnik pyłów zawieszonych PM2,5. W przypadku oczyszczaczy powietrza na benzoapiren dobrym rozwiązaniem może być też urządzenie, które dobrze rozpoznaje frakcję PM1.

• Wydajność oczyszczania (im większa, tym lepsza)

Wydajność oczyszczacza powietrza powinna być dostosowana do powierzchni, optymalnie wg przelicznika: 10 m2 = 80 m³/h wydajności. Nie należy się jednak bać kupowania urządzeń o większej (nawet dużo większej) wydajności od tej realnie potrzebnej. Im większa wydajność oczyszczacza, tym szybciej przefiltruje powietrze na danym obszarze i tym ciszej będzie mógł on pracować.

Benzopiren – najważniejsze pytania

Źródła:

[1] Materiały prasowe organizatorów akcji „Tworzymy atmosferę”

[2] NIK o ochronie powietrza przed zanieczyszczeniami cz. I. Najwyższa Izba Kontroli. Warszawa, 09.2018. https://www.nik.gov.pl/aktualnosci/ochrona-srodowiska/dbaj-o-zdrowie-nie-oddychaj.html

[3] NIK o ochronie powietrza przed zanieczyszczeniami cz. II. Emisja z sektora przemysłowego i z transportu. Najwyższa Izba Kontroli. Warszawa, 09.2018. https://www.nik.gov.pl/aktualnosci/mordercze-spaliny.html

[4] Ochrona powietrza przed zanieczyszczeniami. Lata 2014–2017 (I półrocze). Najwyższa Izba Kontroli. Warszawa, 09.2018. https://www.nik.gov.pl/plik/id,17789,vp,20393.pdf

[5] Flaga-Maryańczyk, A.; Baran-Gurgul, K. The Impact of Local Anti-Smog Resolution in Cracow (Poland) on the Concentrations of PM10 and BaP Based on the Results of Measurements of the State Environmental Monitoring. Energies 2022, 15, 56. https://doi.org/10.3390/en1501005

Główny Inspektorat Ochrony Środowiska dysponuje siecią prawie 200 stacji pomiarowych, które na bieżąco kontrolują stężenie najgroźniejszych zanieczyszczeń powietrza. Nie są to jednak jedyne urządzenia, które pozwalają na monitorowania smogu. W Polsce działa bowiem kilka sieci sensorów.

1. Airly
2. Looko2
3. Luftdaten
4. SmogTok
5. Syngeos
6. Liczy się nie tylko jakość, ale też montaż czujnika

Airly

Airly to spółka założona przez absolwentów krakowskiej Akademii Górniczo-Hutniczej, powstała z przekształcenia projektu społecznego, zapoczątkowanego w czasach studenckich twórców.

Co mierzą czujniki?

Obecnie w ofercie znajdują się rodzaje czujników: Airly PM i Airly PM + GAS. Łącznie dostępne są zatem cztery czujniki.

Typ czujnika	Nazwa + zdjęcie	Sensory
Airly PM	Airly PM	PM1, PM2,5, PM10 + temperatury, wilgotności, ciśnienia
Airly PM + GAS	Airly PM, NO2, O3	PM1, PM2,5, PM10, O3 (ozon), NO2 (dwutlenek azotu) + temperatury, wilgotności, ciśnienia
Airly PM + GAS	Airly PM, SO2, CO	PM1, PM2,5, PM10, CO (tlenek węgla), SO2 (dwutlenek siarki) + temperatury, wilgotności, ciśnienia
Airly PM + GAS	Airly PM, NO2, NO	PM1, PM2,5, PM10, NO (tlenek azotu), NO2 (dwutlenek azotu) + temperatury, wilgotności, ciśnienia

Miejsce publikacji wyników

Wyniki pomiarów trafiają na specjalną platformę, gdzie zostają skalibrowane i opublikowane, a zgromadzone w ten sposób dane są ogólnodostępne i można się z nimi zapoznać m.in. na stronie airly.eu/map/pl lub w aplikacji na urządzenia mobilne.

Koszty i zasady zakupu

Początkowo firma Airly była nastawiona na współpracę wyłącznie z instytucjami (głównie z samorządami terytorialnymi), natomiast sprzedaż dla klientów indywidualnych wystartowała dopiero w 2018 r. Na stronie producenta nie znajdziemy informacji o kosztach, lecz pewne wzmianki na ten temat pojawiły się w komunikatach prasowych, dotyczących montażu czujników zakupionych np. przez samorządy. W 2018 sensor pyłu kosztował 1800 zł (przy większej ilości cena ustalana jest indywidualnie). Dodatkowo trzeba liczyć się z opłatą abonamentową, która wynosi około 45 zł miesięcznie.

Nie oznacza to jednak, że każdy, kto jest gotów na taką inwestycję, ma możliwość kupna i użytkowania sensora. Jak czytamy na stronie internetowej spółki, w okolicy, w której ma zostać umieszczony czujnik smogu, musi już działać sieć Airly. Według producentów spowodowane jest to troską o rzetelność wyników, ponieważ różnice między stężeniem zanieczyszczeń w punktach oddalonych o kilkaset metrów bywają wysokie. Rozwiązaniem tego problemu może być zakup od razu większej ilości sensorów, np. w porozumieniu mieszkańcami różnych części miasta.

Looko2

Sieć LookO2, której pomysłodawcą i właścicielem jest firma ZAS, obejmuje obecnie ponad 600 czujników jakości powietrza. Aktualnie marka ma w swojej ofercie jeden wewnętrzny miernik smogu oraz kilka czujników zewnętrznych.

Co mierzą czujniki?

W ofercie dostępne są obecnie trzy zewnętrzne czujniki.

Nazwa czujnika + zdjęcie	Sensory	Cena
Looko2 V4F	PM1, PM2,5, PM10, formaldehydu, + temperatury i wilgotności	1390 zł
Looko2 V4T	PM1, PM2,5, PM10, + ciśnienia, temperatury i wilgotności	995 zł
Looko2 V4	PM1, PM2,5, PM10	689 zł

Ponadto firma oferuje stacje pomiarowe, przystosowane do pracy w trudnych warunkach. Mierzą one te same zanieczyszczenia co czujniki.

Miejsce publikacji wyników

Klient otrzymuje każdego dnia dobowy raport, pozwalający na wnikliwą analizę danych. Każdy zainteresowany może sprawdzić wyniki pomiarów na stronie
www.looko2.com/heatmap.php albo poprzez aplikację.

Koszty i zasady zakupu

Jak widać w tabeli, ceny czujników LookO2 wynoszą od 639 do 1390 zł. Stacje kosztują natomiast od 2950 do 3400 zł.

Koszty i zasady zakupu

Jak widać w tabeli, ceny czujników LookO2 wynoszą od 639 do 1390 zł. Stacje kosztują natomiast od 2950 do 3400 zł.

W przypadku czujników firma nie pobiera opłat abonamentowych. Korzystanie z platformy gromadzącej dane jest bezpłatne, natomiast użytkownik ma możliwość wykupienia dodatkowych usług, np. dostępu do dedykowanego serwera albo czyszczeniu miernika i aktualizacji oprogramowania. LookO2 wprowadziła system wykrywający nieprawidłowe działanie sensorów smogu (spowodowane np. zalaniem wodą), który zapobiega przesyłaniu do sieci błędnych danych o stanie powietrza. Czujnik może zakupić każdy.

Luftdaten

Luftdaten to projekt obywatelski, zainicjowany w 2015 r. w niemieckim Stuttgardzie. Początkowo sieć czujników miała charakter lokalny, ale z upływem czasu zmieniła się w sieć ogólnokrajową, a potem rozprzestrzeniła także poza granicami Niemiec. W maju 2019 r. Luftdaten była już obecna w 70 krajach, w tym w Polsce, gdzie liczba jej czujników wyniosła wówczas 340. Największą siecią Luftdaten dysponują Niemcy, w których działa aż 5150 sensorów. Na kolejnych miejscach znajdują się Belga (870 mierników), Bułgaria (790) i Holandia (340).

Celem projektu jest samodzielna kontrola jakości powietrza przy wykorzystaniu czujnika smogu, zbudowanego własnoręcznie z kompletnego zestawu montażowego.

Projekt Luftdaten w założeniu miał zapewnić alternatywę dla drogich urządzeń pomiarowych przy zapewnieniu jak największej dokładności pomiaru. Luftdaten jawnie mówi o różnicach między wynikami rekomendowanych sensorów a profesjonalnymi metodami pomiarowymi. Z przeprowadzonych testów wynika, że czujnik zaniża wartość PM2,5, głównie dla stężeń poniżej 20 mg/m³. Wraz ze wzrostem poziomu PM2,5 różnica wskazań maleje.

Co mierzy czujnik?

Proponowany przez twórców Luftdaten sensor laserowy SDS 011 umożliwia monitorowanie:

• stężenia pyłu PM2,5 i PM10,
• temperatury,
• wilgotności powietrza.

Miejsce publikacji wyników

Z odczytami sensorów smogu można zapoznać się na stronie https://sensor.community/pl.

Koszty i zasady zakupu

Cena promocyjna czujnika dla członków sieci to 160 zł (standardowa wynosi 200 zł). Z zestawem dostępna jest precyzyjna instrukcja montażowa czujnika. Co więcej, w Polsce odbywają się warsztaty z budowy mierników smogu, organizowane przez grupę Koduj dla Polski.

LuftdatenSmogTok

SmogTok to projekt zainicjowany w lutym 2018 r. w warszawskiej dzielnicy Wawer, gdzie dominuje zabudowa jednorodzinna z domami ogrzewanymi głównie węglem. Obecnie sieć obejmuje 150 czujników zewnętrznych i 40 wewnętrznych, zlokalizowanych nie tylko w Warszawie, ale i w wielu innych miastach Polski. Urządzenia wykorzystują sensor laserowy, a do prawidłowej pracy potrzebują dostępu do sieci WiFi oraz zasilania poprzez ładowarkę telefonicznym z wejściem mini USB.

Co mierzy czujnik?

W ofercie jest kilka czujników, lecz wszystkie mierzą to samo, czyli:

• poziom pyłów PM,5 i PM10,
• temperaturę,
• wilgotność powietrza.

Poszczególne czujniki różnią parametry i funkcje dodatkowe. Asortyment obejmuje m.in. urządzenie z możliwością sterowania rekuperatorem/wentylacją mechaniczną oraz z własnym zasilaniem. Czujniki mają też inną budowę, która wpływa na odporność na działanie czynników atmosferycznych, a w rezultacie na zalecane warunki montażu.

Miejsce publikacji wyników

Wyniki pomiarów prezentowane są na stronie smogtok.com/mapa i w aplikacji mobilnej.

Koszty i zasady zakupu

Ceny czujników wynoszą od 499 do 2499 zł. Koszt zakupu to jedyny niezbędny wydatek, ponieważ firma nie pobiera opłat abonamentowych.

Podobnie jak w przypadku innych mierników tego typu konieczne jest zapewnienie urządzeniu ochrony przed opadami i bezpośrednim kontaktem z promieniowaniem słonecznym. W przypadku planowanego montażu w miejscu bez zadaszenia firma rekomenduje sensor SmogTok z osłoną.

Syngeos

Syngeos to firma z siedzibą w Katowicach, która oferuje certyfikowaną stację pomiarową. Komunikacja urządzenia z siecią odbywa się za pośrednictwem sieci LoRaWAN.

Co mierzy czujnik?

Stacja pomiarowa monitoruje:

• stężenie pyłów zawieszonych PM2,5, PM10,
• opcjonalnie także innych zanieczyszczeń, takich jak tlenek węgla, dwutlenek azotu, dwutlenek siarki i benzen.

Miejsce publikacji wyników

Wyniki udostępniane są za poprzez aplikację Syngeos – Nasze Powietrze oraz na stronie
panel.syngeos.pl/sensor/pm2_5 .

Koszty i zasady zakupu

Koszt zakupu czujnika Syngeos to kwota około 1830 złotych. Podobnie jak w przypadku Airly do tej sumy trzeba doliczyć comiesięczną opłatę abonamentową, która wynosi 74 zł. Użytkownik uzyskuje dostęp do platformy zawierającej raporty oraz wizualizację zgromadzonych i przeanalizowanych danych.

Prawidłowy montaż czujnika

Jakość zakupionego czujnika smogu to nie jedyny czynnik decydujący o precyzji pomiaru, ponieważ istotną rolę odgrywa także jego prawidłowy montaż, o czym często przypominają sprzedawcy sensorów. Ważne jest, aby sensor pyły zawieszonego nie był narażony na bezpośredni kontakt z promieniowaniem słonecznym oraz miał zapewnioną ochronę przed opadami atmosferycznymi.

Kilka wskazówek w tej kwestii można znaleźć w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dn. 17 grudnia 2008 w sprawie dokonywania oceny poziomów substancji w powietrzu, który nie odnosi się wprawdzie do czujników smogu montowanych w celach prywatnych, ale dostarcza wiedzy na temat właściwych zasad przeprowadzania pomiarów. W dokumencie tym uwzględnione zostały między innymi takie kwestie jak swobodny przepływ powietrza i lokalizacja miernika na wysokości od 1,5 do 4 m powyżej poziomu gruntu.

Omówione tutaj czujniki zostały przystosowane do pracy na zewnątrz i zaprojektowane z myślą o stałym montażu. Jeśli jesteś zainteresowany przenośnymi sensorami przeznaczonymi do wykorzystania głównie wewnątrz pomieszczeń, zapraszamy do lektury artykułu 15 mierników jakości powietrza – czujniki smogu: PM2.5, PM10, VOC.